BISHA E BUKUR
Tregim

Kapo Erosi ishte i fuqishëm, i pasur dhe më i bukuri i djemve. Për ta nxjerrë edhe më në dukje shkëlqimin e vet mbante shoqërues kovaçin Kurrizo Hefesti, djali më i shëmtuar dhe më i varfër i botës. Kurdoherë i shihje përbri njëri-tjetrit, si agu me mugëtirën.
Femrat çmendeshin pas Kapo Erosit, zaliseshin nga lakmia epshore kur u kthente sytë ai. Kurse të ziut Kurrizo Hefesti nuk i jepnin as bishtin e vetullës. Veç talleshin me shëmtimin e tij fizik, me heshtjen enigmatike e përulësinë prej skllavi që nuk i ndahej kurrë sjelljes gazmore e fjalëshumë të zotërisë së vet mondan. Sa para dhe mbrapa, sa majtas dhe djathtas. Pra, ishte thuajse hija e Kapo Erosit. Ishte i fortë dhe muskuloz si dem i stërvitur për në arenë apo si një deve e gatshme të përshkonte hapësirat e shkretëtirave arabike. Sillej si engjëlli mbrojtës i Kapo Erosit, mirëpo femrat e cilësonin si engjëll me lëkurë djalli, si një djall të zbutur në shërbim të zotnisë apo si xhindin e llambës së Aladinit.
- Kushedi në ç'cep të globit e ka gjetur fantastiku Kapo Eros këtë gogol dhe e mban pranë vetes për të na trembur ne, - argëtoheshin femrat, por Kurrizo Hefesti nuk luante as qerpikun, ashtu i strukur në mburojën e shëmtimit të vet.
Ndonjëherë kur ato e tepronin, ai psherëtinte nëpër dhëmbë:
- Eh, nuk keni faj ju, moj vajza, trapin e pallon faqja, surrati i bukur, e jo palla... Kështu është shkruar në këtë dynja... Mjerë ne, shëmtaraqët...
Dhe femrat harboheshin edhe më tepër nga këto fjalë, teksa zienin prej dëshirës për t'u palluar me të adhuruarin e tyre, Kapo Erosin. Ai, për çudi, megjithëse i joshte me vështrime, u frynte me fjalë të ëmbla thëngjijve të pasionit fshehur thellë cicave të tyre, që hovnin agresive si këlyshë krokodilësh, nuk ua punonte arën... Dhe të gjorat ato kapiteshin në afshet e epsheve...
O Zot!... Kur do të vinte çasti i shumëpritur të jepeshin në ata krahë princërorë?… Të njësoheshin me atë shtat prej Apolloni të Kapo Erosit?!… Mor, po të vetëflijoheshin në pallën e artë, të digjeshin e të bëheshin hi në flakën e dashurisë së tij?!... Eh!…
Kështu grindeshin e grindeshin me veten e psherëtinin e psherëtinin të gjorat femra të shushatura prej ankthit të asaj dashurie të shumëndërruar…
Kapo Erosi vilën e kishte shndërruar në harem ku dergjeshin femrat më të zgjedhura, duke u kokolepsur me njëra-tjetrën nëpër ca orgjira lezbizmi. Aty nuk guxonin të hynin meshkujt... Le që vetë femrat i kishin braktisur tërë meshkujt e qytetit, për hir të idhullit të tyre... Ishte i madh nami i Kapo Erosit… Dhe nuk thonë më kot: më mirë të daltë syri se sa nami...
Tani pas namit të tij po rendnin edhe bukuroshe që vinin nga qytetet e tjerë dhe shtonin e shtonin radhët e mëtueseve që synonin zemrën e Kapo Erosit...
Papritmas ra në dashuri me Kapo Erosin edhe Princesha Marsiana, jashtëtokësore e ardhur nga planeti Mars... Ishte aq mahnitëse Marsiana sa nuk përshkruhet dot me fjalë. Sikur ishin mbledhur tërë perënditë e antikitetit për të krijuar atë lloj bukurie marramendëse.
Kapo Erosi kur e pa sikur u shushat, iu boshatis kujtesa dhe vetëm përfytyrimi i saj i vorbullonte në kokë dhe i zgjonte një llavë emocionesh që ia përvëloi krejt sistemin e ndjeshmërisë. Iu duk sikur përballë asaj vajze të magjishme e humbi njëherë e përgjithmonë aftësinë shpuese të pallës...
Rrinin të tulatur në krahët e njëri-tjetrit dhe ndiente se nuk ishte më i aftë të bënte dashuri... Madje iu shua edhe shpresa e fundit se do të arrinte të pallonte dikur ndonjërën nga tërë ato bukuroshe që e rrethonin...
Deri tani ia kishte fshehur edhe vetes këtë paaftësi, duke u qëndruar larg hireve të femrave që veniteshin në pritje të dashurisë së tij. Mirëpo, me shfaqjen e Marsianës, nuk kishte se si ta fshihte më pazotësinë e tij mashkullore... Deri kur, deri kur kështu kjo lloj impotence torturuese e turpëruese?…
O Zot!… Tashmë ndihej se ishte katandisur, pak a shumë, si një homoseksual, si një pederast ende i virgjër...
O Zot!... Më mirë të deklaronte paaftësinë e tij, megjithëse është e rëndë për një burrë, se sa të cfilitej e cfilitej në këtë lloj stërmundimi poshtërues... Ishte rasti që t'i largonte njëherë e mirë femrat prej vetes… Më mirë le ta mësonin të vërtetën ato dhe të mos vyshkeshin duke shpresuar...
Dhe ashtu bëri. Deklaroi se nuk i punonte më, se i ishte ndryshkur palla, po askush nuk e besoi. Veçse qeshën… Qeshën me djem e vajza… Askujt nuk i besohej që nuk i punonte palloshi atij bukuroshi...
Femrat, veçanërisht, qeshën e qeshën e u shkrinë fare...
- Është artist ky, Kapo Erosi, - thanë.
- Ç’nuk sajon!… Sajon gjithçka... Si, pra, i ka shkuar nëpërmend një shaka kaq e rrallë që e bën edhe më interesant në sytë e publikut femëror?!...
- Ia mori mendjen e mallkuara, ajo fyçka, jashtëtokësorja, që nuk theu dot qafën kur zbriti në tokë!… E marrosi të gjorin Kapo Eros, që nuk u joshet më nazeve e spërdredhjeve tona, - shfrynin e shfrynin e psherëtinin më të paduruarat e vajzave…
Dhe vërtet Princesha Marsiana, me hijeshinë e saj, i kishte errësuar gjithë hiret e femrave që i vinin rrotull Kapo Erosit… Dukej sikur ajo ishte shkaku që perëndoi dielli i shpresave të tyre se mund ta shtinin në dorë dikur Kapo Erosin…
Në prani të Marsianës edhe ato më bukuroshet, edhe vetë e Bukura e Dheut, sikur metamorfozoheshin në ca shëmtira që u ngjanin më shumë motrave të Kurrizo Hefestit. Dhe u dukej se i kishte dënuar Zoti me atë lloj shëmtimi për fyerjet e panumërta që i kishin shkaktuar Kurrizos, për përbuzjen, përçmimin dhe neverinë që ndienin ndaj tij...
Tani Kapo Erosi nuk u kthente më as sytë... Sikur ishte verbuar prej magjistares Marsianë... Femrat humbën jo vetëm Kapo Erosin, por edhe meshkujt e tjerë, të cilët i kishin nëpërkëmbur gjer më sot...
Ndërkohë burrat e qytetit nuk vinin më gjumë në sy, duke ëndërruar, ashtu heshturazi, të bënin dashuri me Princeshën Marsianë, gjë që ishte e pamundur, sepse askush nuk do të guxonte të dilte hapur në pozitën e rivalit të Kapo Erosit. Ai nuk të falte, ishte hakmarrës i tmerrshëm me këdo për të cilin dyshonte se mund t'i cënonte sado pak kufijtë e mbretërisë së tij... Dhe meshkujve s'u mbetej tjetër veç të jargaviteshin të budallepsur në rjetën e fantazive të kota dashurore...
Kapo Erosit i ra shpejt në sy shndërrimi i meshkujve në ca tuhafë që seç bërbëlisnin me vete dhe, ashtu si të luajtur menç, zvarriteshin pas bishtit të fustanit të Princeshës Marsianë. Femrave të tjera, që ishin tjetërsuar për vete, nuk u hidhnin as qurrat...
- Bobo, sëmundja e tërbimit ka mbërthyer qytetin! - klithi dhe e përplasi kokën sa pas mureve rrethues të vilës dhe nëpër trungjet e mimozave që mbushnin oborrin.
Ndjeu se ishte bërë xheloz, se mund ta humbiste atë bukuri aliene, prandaj i dha urdhër Kurrizo Hefestit ta ruante me fanatizëm Princeshën Marsiana dhe t'i degdiste sa më larg burrat e qytetit. Në vilë do të lejoheshin të hynin vetëm femrat...
Kurrizo Hefesti s'priste t'ia thoshnin dy herë të njëjtën fjalë... Këdo që i afrohej Marsianës e flakte tutje si leckë... Ndonjëhere nuk kursente as femrat, të cilat e urrenin njëlloj Marsianën dhe atë, shëmtarakun...
Në këto kushte femrat qanin heshturas humbjen e dashurisë së Kapo Erosit. Qanin e qanin dhe ashtu fshehtas e lakmonin edhe më shumë pallën e tij...
Nuk ndihej e qetë shpirtërisht as Princesha Marsianë, megjithëse ishte e dashura e vetme e Kapo Erosit... Seç kishte edhe ajo një uri të papërmbajtur për pallën e tij, që ende nuk e kishte provuar, sado që ishte përpjekur. Dashnori i falte me bollëk ligjërata të ëmbla, puthje e përkëdheli, po kur bëhej fjalë për të puqur poç e pallë, ai shmangej i frikësuar, këmbëngulte se e kishte humbur aftësinë shpuese qysh në çastin kur u godit nga rrufeja e syve të Princeshës Marsianë...
- Dokrra! Boll me naze! Qite pallën i dashur, - i lutej ajo e paduruar për t'u palluar.
- Të betohem për dashurinë tonë se jam i pafuqishëm para këtij zogu jashtëtokësor! - qurravitej Kapo Erosi dhe mbështeste fytyrën në atë mrekullizë...
- O Zot! Ç'fat i zi, ç'dhembje universale! - ankohej e vajtonte Marsiana e jargavitur prej epsheve vullkanike, para pallës së thyer e të ndryshkur...
Ishte aq i madh zhgënjimi i Princeshës para pallës shkëlqimhumbur, sa që Kapo Erosi, duke ndier gjer në kockë zhburrërimin, vendosi të sakrifikohej. U ngjit në tarracën e vilës, me sytë plot lotë, i prirur nga mendimi i vetëm se po të hidhej nga lartësitë e të copëtohej, do ta rifitonte nderin dhe nuk do të shihte me dëshpërimin princëror në sytë e përskuqur të Marsianës. Ishte i papërballueshëm, rrënues zhgënjimi dashuror... Të këpuste shpirtin vajtimi i jashtëzakonshëm i asaj princeshe ndërplanetare... Kuja e saj e thekshme nganjëherë tmerronte edhe vete qytetin...
Edhe Kurrizo Hefesti, si kurrë herë tjetër, e ndjeu veten të ligështuar para vajit të Marsianës. Një si thikë i depërtoi nëpër gungën e kurrizit dhe i çukiti zemrën...
Instiktivisht iu afrua krevatit ku përdridhej vajza qaramane...
- Mos qaj Princeshëza ime, Marsianëza ime! - bubulloi zhuzhuritës zëri tij dhe fytyra iu lag nga përrenjtë e lotëve, ndërkohë që shtërngonte duart grushte për të larguar tundimin...
Donte ta prekte, ta përkëdhelte atë brishtësi engjëllore me putrat e veta arushane, po trembej se mos e lëndonte.
Princesha u rrokullis nëpër krevat dhe ashtu e verbuar prej lotëve dhe e dridhur prej etheve epshore, përfundoi në krahët e Kurrizo Hefestit.
Ai fillimisht u step. O Zot! Po ngrinte në vend si shtatore shëmtimi... Në atë grimë herë e shqetësonte i vetmi mendim se mos vajza i rrëzohej në tokë e vritej... Pastaj, teksa priste të gurëzohej, ndjeu t'i fërgëllonte trupi. Një lloj zjarrmie dhe një lloj dehjeje po i pushtonte çdo qelizë...
Çudi, për të parën herë, po përjetonte ndjenja nga më të kundërtat. Po shkrinte. Si një mollok akulli nën rrezet e diellit të nxehtë veror… Po kullonte i tëri rrëke uji...
Ndërkaq çuditërisht e pa veten të shtrirë në tapet përmbi Princeshën... Instikti i vetëmbrojtjes e urdhëronte të hiqej sa më larg nga ajo femër që po pulsonte e tëra si një masë llave vullkani. Do të përvëlohej prej saj. Mirëpo ishte më i fuqishëm instikti tjetër, deri tani i panjohur, që e mbërthente përdhunisht pas Princeshës, e cila avullonte e digjej si një qenie inkadeshente.
Çudi, ajo sikur nuk ishte Princesha... Shtati vajzëror tashmë në mendjen e tij përqasej me një trupore metali e tejskuqur në prushin e farkës, së cilës i frynte ai me gjyrikun e krahërorit të vet. Dhe e vendosur mbi kudhër truporja e zjarrtë jepej aq lehtë e merrte lloj lloj formash. Dhe me ç'mjeshtëri e përpunonin duart e tij!... Gjatë tërë kohës që kishte ushtruar zanatin e farkëtarit, nuk kishte punuar kurrë me aq pasion... Tashmë ishte në gjendje, ashtu si magjistarët, të rikrijonte në kudhër edhe vajzën që kishte ëndërruar... Ja, metali po merrte formën e një femre... Dhe sa i ngjante Princeshës Marsiana!…
Vajza e rikrijuar po e përqafonte, e shtërngonte fort, fort dhe ai mendonte se po saldohej me të, se do të tretej në trupin e saj prej zjarri...
Në fund të fundit le të zhbëhej, nuk kishte fuqi ta kundërshtonte dëshirën e saj...
- Do të të vras, qen i zgjebosur! – i shungulluan befas veshët prej ulërimës ujkore të Kapo Erosi.
Kurrizo Hefesti ndjeu ftohtësinë e kallashnikovit në ballë.
Me tmerr, si struci, fshehu kokën midis gjinjve të fryrë të Marsianës. Dhe zuri të angullinte përvajshëm si qeni që ka shkelur padashur besën e bosit…
Megjithëse me zor mbushej me frymë, nën peshën e Kurrizos mbledhur në zhguall si breshkë gjigande, vajza e tërhoqi dhe e shtërngoi fort gungaçin pas vetes.
Kapo Erosi u xhindos edhe më keq nga kjo sjellje e paturpshme e së dashurës Marsianë.
I hoqi siguresën armës.
- Mos, mos! - briti vajza. - Lëre të qetë se nuk është faji i tij!… Ti nuk ishe i aftë për dashurinë time… Le ta gëzojë Kurrizua...
- Obobo, i mjeri unë, i mjeri! Po me kë më tradhëtove, moj e pabesë!... Përfundove si gjalpi i mirë në lëkurë të qenit, moj qene! - shfryu Kapua dhe zuri kokën me duar.
Kallashi rrëshqiti e u përplas në shesh. Një breshëri e pavullnetshme plumbash cifloi muret, copëtoi xhamat e dritares.
Një hop më pas nuk pipëtiu asgjë.
- Desh na vrave, o kriminel! - shpërtheu Marsiana. - S'qenke i zoti për pallë e ngrefesh për të na vrarë?!...
Kurrizo Hefesti vazhdonte të kuiste qenthi në prehër të vajzës.
Kapo Erosi iu turr përsipër me shqelma.
- Lëre, të thashë! - e mbrojti vajza.
- Domethënë e dashke gungën e tij?! - qesëndisi Kapua përçmueshëm i tjetërsuar shëmtimthi në fytyrë, si të ishte shndërruar sakaq në Kurrizo binjak.
- Po! - klithi vajza.
- E paç me shëndet atëherë!... Veç me një kusht, - i shndrinë sytë djallëzisht Kapo Erosit.
Kurrizo Hefesti nxorri kokën nga zhgualli, u zvarrit drejt vajzës dhe shpresëndritur u mbështet në prehërin e saj.
- Të ëmbëlsoi, o shpifarak?!…
Kurrizua u zgërdhi me servilizëm.
- E paske të fortë pallën, ë?!...
Kurrizua fundi kokën i lumturuar, i gatshëm t'i lëpihej Kapos.
- Bukur! Bukur!... Ta kam falur Marsianën, me kusht që të pallosh tërë femrat e mia...
- Po! Po! - brofi Kurrizua entuziast.
- Mos! Mos, të lutem!… Lakmia femërore do ta hajë të gjallë..., - u nxi në fytyrë Marsiana.
- Kushti është kusht! Jo më kot jua fala tradhëtinë. Dhe unë e mbaj fjalën, - ironizoi Kapo Erosi.
- Si urdhëron, shef!...
- Bukur Kurrizo, bukur!... Do bëjmë çudira me faqen time e me pallën tënde... Do jemi një skuadër tani e tutje... një... një bishë e bukur... Do të dyluftojmë me lakminë femërore... Do ta përpijmë atë... Përbindshëm... Femrat do të përkëdhelen tek unë dhe me ty do të pallohen... Turru, si bishë!... Mos i kurse!... Merrua shpirtin!... Le të plasen si kufoma në këmbët tona....
- Po ky është shfrytëzim! - u revoltua e pashpresë princesha Marsianë.
- Ashtu është, po të parët e shfrytëzuat ju mirëbesimin tim dhe tani do të paguani, - pohoi i palëkundshëm Kapo Erosi.
- … …
- Apo jo Kurrizo?!
-Si urdhëron shef, do bëjmë çudira! - fërkoi duart dhe lëpiu buzët gjithë kënaqësi Kurrizo Hefesti...
Dhe çudia s'vonoi.
Femrat që më parë hynin të qeshura në dhomën dashurore të Kapo Erosit dhe delnin të zhgënjyera, gjithë lot e qurra, tani fluturonin ngazëllimthi e i lëvdoheshin ëmbëlsisë së palloshit gjigand:
- Të keqen e pallës, o Kapo Eros, të keqen e pallës!
Ndërkohë Princesha Marsianë vajtonte dashurinë e humbur. Ajo e njihte mirë lakminë femërore... Është një magji e zezë e pamposhtshme... Prandaj e urrente me gjithë shpirt shtijakun Kapo Eros dhe mëshironte veten e skllavin Kumzo Hefesti, që vazhdonte të ndante shtratin me tërë femrat e haremit, në emër të pronarit të vet.

Shefki Hysa

DIDINI
Tregim

Shpirti e ndali pezull frullizën e vet mbi çatinë e shtëpisë së vjetër që shtjellej si një kështjellë gjysmë e rrënuar, ngritur mbi kryet e bregut. Rreth e rreth shkëmbinj të përhimë të gërryer e zgavruar prej myshqeve e likeneve si fytyra të vrara lie. Edhe muret ishin përhirë dhe, me atë pamje gati të sfungjertë, të krijonin idenë se ishin gdhendur si zgjatim i shkëmbinjve dhe nuk ishin stisur, gur më gur, si gjithë muret e shtëpive të tjera të fshatit. Tjegullat e çatisë, hepuar vende-vende, ishin murrëtyer si të ishin tymosur e mveshur prej blozës së kohërave.
Shpirti u vërtit një hop rreth e rreth nëpër pullazin e dëmtuar aty këtu, u ndal një grimë mbi tytën e oxhakut që nxirrte ende një tym të kaltëremë, fjollat e të cilit përkuleshin e prireshin lehtaz drejt jugut, pastaj kërceu fluturimthi në shilarësin e një degëze në majën e ullirit më të madh përbri shtëpisë. Ky ulli, me një trung gunga-gunga të trashë sa mezi mund ta zaptonin krahët e tre burrave, ishte njëlloj i fortë si pesëdhjetë e ca vjet më parë. Ishte një ulli i rrënjosur mbi kurmin e shkëmbinjve. Rrënjët e tij, që ngrinin krye e bërryla nëpër barin që jeshilonte dobtaz truallin e ashpër, kishin depërtuar nëpër të çarat e shkëmbinjve, i kishin shpërthyer dhe krisur dalëngadalë durimthi dhe ishin ngërthyer për jetë a vdekje si ventuza që ushqeheshin me palcën shkëmbore. Trungu i ullirit ishte zgavruar aq sa mund të fshihte përbrenda vetes edhe dy burra.
Shpirti rrëshqiti tëposhtë dhe u fsheh në terrin e shpellës trungore si dikur në fëmijëri, kur luante kukafshehti me moshatarët. Ishte po ajo guvë e kalbur nga pak që mbante erë lagështire e myk, me të vetmin ndryshim se tashmë aty kishte ndërtuar folenë e vet dhe pillte vezë një pulë laramane. Shpirti u fryu lehtas në shenjë përkëdheljeje pendëve të pulës së tulatur në folenë e vet dhe pastaj u ngjit rishtas në shilarësin e degëzave, midis pëllumbave të egër, si një pëllumb i padukshëm apo më saktë, si një gulsh ajri. Përkëdheli një copë herë trumbën e pëllumbave që luhateshin përgjumësh midis gjetheve të blerta, ashtu siç ëndërronte t'i përkëdhelte e të lodronte dikur në fëmijëri dhe sikur u mufat disi prej një doze malli të vjetër.
Ishte thjesht një shpirt dhe aq. As në tokë e as në qiell. As në ferr e as në parajsë. Një shpirt që endet e endet si një vrundull kaltërsie. As fantazmë dhe as engjëll. Një shpirt si gjithë shpirtrat njerëzorë që vërtiten në portat e parajsës, sepse një brengë apo një amanet i pashlyer i mban ende të lidhur me kujtimin e të gjallëve të kësaj bote. Një shpirtbrengë. Sa i paqetë aq dhe i paqshëm: thjesht një gulsh qiell kalëruar flladeve, nëpërkëmbur murlaneve. Një psherëtimë "ah" apo brengë, që do të thotë diçka e nuk mund ta thotë. E ç'mund të rrëfejë a të shprehë një duf frymëmarrjeje e shkëputur përdhunshëm prej thonjve të vdekjes një njeriu këtu e pesëdhjetë e ca vjetë më parë? Një njeriu, emrin e të cilit mbase rrallëkush e kujton. Edhe kur e kujtojnë ndoshta e kujtojnë për telashet që u ka sjellë, prandaj emrin e tij e përtypin dhe e ripërtypin ashtu psherëtimthi nëpër dhëmbë: "I gjori Didin"!
Befas brofën pëllumbat, përplasën krahët dhe u turrën lart në drejtim të qiellit. Poterja e tyre e flaku shpirtin e Didinit tej kurorës së ullirit së bashku me ajrin e trazuar. Në oborr të shtëpisë ishte shfaqur nipi i vogël, ashtu i nxituar si zakonisht. Shpirti i Didinit rrëshqiti si një duhmë ajri përmbi flokët e zes të djaloshit shtatmesatar. Ia shpupuriti flokët, ia përkëdheli fytyrën si të donte t'i përçonte mallin dhe brengën e vet, por s'ia arriti dot! E ç'mund të kuptojnë njerëzit prej gjuhës së mistershme që përcjellin flladet? Ndoshta asgjë, veç një ndjenje bezdie a gjallërimi. Djaloshi rregulloi me duar flokët dhe vazhdoi në rrugën e vet. Didini i mufatur prej ankthit të pamundësisë që të fliste me të nipin, ndjeu në vetvete një tejngopje me brengë, siç tejngopet dhe rëndohet ajri prej lagështirës dhe paralajmëron ndryshimin e motit. Ia shpupuriti edhe më fort flokët djalit, ia gixiloi fytyrën, madje edhe vrimat e veshëve dhe të hundës, po ai vetëm sa shfryu nëpër dhëmbë dhe nxitoi hapin. Përse mendonte vallë?! Ah, si s'mundem të ngacmoj mendimin dhe fantazinë e tij, i tha shpirti vetes me keqardhje. E la të qetë të nipin të përgatiste mushkën për të zbritur poshtë në fushë, siç vepronte çdo mëngjes, ndërsa vetë zuri të kotej fluturimthi përmbi çatinë e shtëpisë-hamoqellë, gjysmë të rrënuar e gjysmë të rindërtuar ashtu varfërisht, sa për të pasur një strehë.
Shpirti ka më shumë se pesëdhjetë vjet që nuk i ndahet kësaj shtëpie të gërmuqur prej kohës. Është një shpirt që sheh gjithçka e gjithkënd nëpër atë hapësirë, ku është i detyruar të shtyhet. Sheh të kaluarën, të tashmën dhe të ardhmen. Zhbiron hollësisht dhe parashikon, vëren dhe gjykon, po nuk mund të ndryshojë rrjedhën e ngjarjeve të përcaktuara njëherë e përgjithmonë në mënyrë fatale prej dorës së Zotit të gjithëpushtetshëm. E vetmja ndjesi e ndryrë në atë copëz tejdukshmërie, që plukson përzier me ajrin, është brenga prej vdekjes së kobshme. Ai s'mund të ndjente as gëzimin e ndryshimeve të shumëpritura, në këto vitet e fundit, që do ta çlironin edhe atë prej asaj brenge të përhershme. Ah, sikur të ndodhte vërtet kështu dhe ai të shihte me sytë e tij rigjallërimin e shtëpisë dhe të fisit, që të mund të hynte i qetë nëpër dyert e parajsës. E përse të mos vihet në vend drejtësia?!
Ja, shtëpia e tij, kjo gjysmëgërmadhë e përhime në mes të fshatit. Shtëpia e gjyshërve, e prindërve të tij dhe e pasardhësve. Didini jetoi pak në këtë shtëpi, vetëm fëmijërinë, megjithatë i duket se shpirti i është gatuar me majanë e brumit të saj. Megjithëse gjysmëgërmadhë, shtëpia, edhe ashtu siç është katandisur, shpalos fuqinë e fisit që e ndërtoi. Hijerëndë dhe e zymtë si shpirti i tij, si shpirtërat e tërë breznive, të zotërve të saj, kjo ngrehinë, që duket edhe më e moçme, midis atij pylli ullinjsh trungjezgavruar e kurorëkrusur si pleqtë kockafortë që i ka harruar edhe mortja. Në anën juglindore ende kuqëlojnë zbehtas tjegullat, zbardhin muret vende-vende prej gëlqeres së re, reflektojnë verbtas xhamat. Ende gjallojnë shenja jete nëpër atë rrënim të frikshëm që të sjell ndërmend lëngatat e murtajës. Pasardhësit, farefisnia kanë arritur të mbijetojnë, si vetë shtëpia e gurtë dhe shpirti i Didinit e di se ç'fuqi, gati mbinjerëzore, u është dashur për të përballuar pushtetin e kryedjallit të kuq. Dhunti e racës së zgjedhur stërgjyshore, aftësia për mbijetesë apo bekim i Zotit?! Ndoshta jo vetëm njerëzit, por edhe vendi përqark ishin të bekuar, ndryshe nuk kishte si të shpjegohej edhe mbijetesa e çuditshme e ullinjve gunga-gunga e rrënjëdalë, që dukej se thëthinin vazhdimisht ashpërsinë e shkëmbinjve, për të jetuar. Jetonin gjatë për të ushqyer njerëzit. Dhe njerëzit, me sa duket, ua kthenin shpërblimin, duke u kujdesur me sa mundeshin për vete, shtëpinë dhe ullinjtë.
Të parët e Didinit ishin trima të sertë e të çartur, që delnin haptas kundër të gjitha pushteteve, sepse, sipas tyre, çdo lloj pushteti, shumë a pak, synonte skllavërimin e shpirtrave njerëzore. Pushteti turk, i cili sundoi gjatë, nuk i kishte parë kurrë me sy të mirë të zotët e kësaj shtëpie. I urrente për mosnënshtrimin. Ata nuk i çonin bijtë e tyre nizamë, po ndalonin edhe djemtë e fshatit. I pajtonin barinj dhe i fshihnin nëpër stanet e maleve përqark, i strehonin në çetat e komitëve, vetëm e vetëm të mbeteshin duartharë koshadhet turke. Kishin shumë pasuri: toka e ullinj, kullota e bagëti dhe një pjesë të mirë të kësaj e shkrinin për të mbajtur gjallë atdhetarinë. Më 1914 bandat andarte greke u munduan të zaptojnë krahinën e Konispolit dhe t'ia aneksojnë Greqisë. Gjyshi dhe babai i Didinit armatosën djemtë e fshatit. Këtij rebelimi andartët iu kundërpërgjigjën, duke djegur, në ikje e sipër, shtëpinë-kështjellë dhe disa prej shtëpive të djemve rebelë. Djegiet dhe masakrat e shtuan rebelimin e shqiptarëve dhe zemërimi i tyre shporri andartët tej kufijve. Atëherë edhe shtëpia u rindërtua më e fuqishme.
Didini ishte shumë i vogël, megjithatë i kujtohej se si babai ishte ndër anëtarët kryesorë të Klubit Atdhetar të Konispolit, financonte çeljen e shkollave të para nëpër fshatrat e krahinës së Çamërisë apo më vonë, në vitin 1920, bashkë me Alush Takën e trima të tjerë organizonin mbledhjen e ndihmave dhe armatosnin burrat për të marrë pjesë në Luftën e Vlorës, kundër pushtuesve italianë. Babait të tij nuk i dhimbseshin pasuritë e harxhuara për vendin dhe fukarenjtë. Madje nuk u trembej as reformave që synonte Qeveria e Nolit, megjithëse mund t'ia cungonin shumë pasurinë e patundshme, sidomos tokën. E përkrahu aq shumë Nolin, sa që Mbreti Zog, kur erdhi në pushtet, e arrestoi, si një ndër kundërshtarët e rrezikshëm të mbretërisë dhe e degdisi në Lezhë, në një nga burgjet më të frikshëm të asaj periudhe. Jo më kot krahina i këndonte: "Telegramet venë e vinë,/ të ngrenë xhandarmërinë,/ thonë për një rebelim,/ Çamëria s’iu bindka Mbretit,/ Naltmadhnisë së Tij Ahmetit./ Në Shalës muarr Shefkinë,/ në Konispol Maze Haminë/ dhe Xhafo Pandalejmoninë"…
U desh të shiste një pjesë të pasurisë, të paguheshin avokatët dhe mjekët e komisionit ligjor, të cilët babanë e Didinit dhe të arrestuarit e tjerë i deklaruan gjoja të metë mendërisht, për t'i shpëtuar burgimit të përjetshëm. E fitoi lirinë babai, por ndërkaq burgu e bëri të vetën, ia shkurtoi jetën. Vdiq disa vjet më vonë, pas një lëngate të rëndë. Didini mbeti jetim. Po ashtu edhe dy fëmijët e tjerë më të vegjël, motra dhe vëllai. Nëna i kishte vdekur vite më parë, aq sa nuk e mbante mend.
Pastaj erdhi Lufta e Dytë Botërore. Më 1939 u ripushtua Shqipëria. Mes luftërash dhe vdekjesh u shkoi jeta breznive të fisit të tij, paraardhësve dhe pasardhësve. Lufta ia hëngri kokën edhe vetë Didinit. Këtu e pesëdhjetë e ca vjet më parë...
Didinin-shpirt e pushtoi rishtas ndjesia e mufatjes së brengës përbrenda atij vrundulli padukshmërie që përcaktonte qenien e tij. Donte të urrente e nuk urrente dot. Donte të rebelohej e nuk rebelohej dot. Çuditërisht, ndryshe nga shpirtrat e tjerë në arrati, shpirti i Didinit nuk e përmban në vetvete prirjen kriminale, embrionin e fantazmës, që befas shpërthen netëve dheun e varrit dhe turret ashtu magjishëm me tërë fuqinë e së keqes mbi paqen njerëzore. Madje shpirtrat lugetë, sa herë e ndeshnin në fluturim e sipër Didinin-shpirt, e vinin në lojë, e tallnin dhe e përtallnin për pafuqinë e tij shurdhmemece. Çuditeshin lugetërit se si mund të kishte shpirtra në arrati, që, në vend të hakmerreshin, e kundronin qetas botën njerëzore prej atij vrundulli ajror sa vuv dhe engjëllor. As djall e as engjëll e megjithatë një shpirt i pastrehë i përhumbur në shurdhmemecërinë e vet, në shtjellën e brengës së vet. Madje edhe vetë Didini habitej ndonjëherë me qenien e tij aq pasive.
Ç'kuptim të kishte vallë ajo lloj qëndrese midis tokës dhe qiellit, kur nuk mund të ndërmerrte asgjë për të ndryshuar sadopak rrjedhën fatale të ngjarjeve, siç mund të bënin shpirtrat e arratisur prej ferrit?! Dhe e kishte hak të hakmerrej për atë vrasje të pabesë… Me plumb… Ashtu pas shpine, vetëtimthi, si një hapje e mbyllje sysh?!...
Prej qiellit të ngarkuar me re të zeza u këputën ca pika të rralla e të mëdha shiu, që trokëllinin me një ritëm funebër të frikshëm mbi tjegulla dhe i kujtonin Didinit breshëritë e plumbave!… Pikërisht në një ditë të tillë zuri fill edhe tragjedia e tij, vite me parë… Ditë pragdimri që përqasej në kujtesën e tij si një portë e ngritur midis jetës dhe vdekjes… Mjaftoi një kalim përmes asaj porte dhe, çuditërisht, e kishte parë veten në një gjendje krejt të re, pambarimisht të patjetërsueshme, si përbrenda kornizave të një peizazhi me tone të akullta e tejet monoton. Një gjendje endacake si ajo e një floku dëbore përmbi hapësirën e paanë të një shkretëtire prej akulli të përjetshëm. Dhe i ndryrë përbrenda asaj gjendjeje të shkretëtirtë, do të endej e endej mundimshëm, mundimshëm, mundimshëm...
Ashtu mundimshëm vazhdon të endet edhe sot e kësaj dite dhe për shumë e shumë e për shumë ditë të së ardhmes. Endet e endet çuditërisht përbrenda brinjëve të një trekëndëshi: Shalës-Pandalejmon-Theollogo, kulmet e të cilit simbolizojnë lindjen, djalërimin dhe vdekjen e tij… Didini u lind, u djalërua dhe befas vdiq… Kjo ishte dhe historia e shkurtër e jetës së tij e ngujuar përbrenda brinjëve të këtij trekëndëshi makabër… Didini nuk arriti t'i gëzohet burrërimit, martesës, nuk arriti t'i lidhte dhe t'i trashëgonte frytet e dashurisë, të linte pas fëmijët, shëmbëlltyrën e vet. Vdekja ia këputi vrazhdas zinxhirin e trashëgimisë, te hallka me e dhimbshme. Vdiq i ri. Njëzetetetëvjeçar. I masakruar. Tinëzisht… Dhe vazhdon të endet e endet, ashtu mjegullthi, nëpër trekëndëshin: Shalës-Pandalejmon-Theollogo. E shtyjnë flladet dhe erërat, herë mbi shtëllunga rrezesh dielli, herë kacavjerrëthi mbi litarë shiu e saçme breshëri e herë përgjumëthi mbi flokë dëborë e pendë terri...
Po si e kishte tërhequr, ashtu pakuptueshëm, në lakun e vet vdekja?!… E rikujtonte shpesh atë fundvjeshte Didini, si të donte të korrigjonte qoftë edhe një grimë, e cila mund të kishte ndikuar në shmangien e rrjedhës së jetës së tij të shkurtër, prej asaj hullie që e thëthinte tinëzisht drejt portës së ditëvdekjes. Mirëpo ende nuk arrinte të kuptonte se ç’duhej korrigjuar prej atyre ditëve të ethshme të fundjetës. Mendonte se, sikur t'i jepej edhe njëherë e drejta për ta rijetuar jetën, përsëri nëpër atë rrjedhë do ta ushqente dhe, ashtu papritmas, do ta shihte veten në kthetrat e vdekjes. Ku të kishte gabuar?… Ndoshta ishte fataliteti ai që i printe jetës së tij. Dhe fatit mbase nuk i shmangesh dot...
Krahinën e kishin përfshirë flakët e luftës vëllavrasëse. Shqiptarët luftonin për të zbuar fashistët italianë, luftonin edhe njëri-tjetrin, duke synuar secili klan drejtimin e vendit mbas luftës. Në fillimvjeshtën e dyzetetreshit garnizonet italiane dorëzonin armët sa te njësitë partizane dhe të Ballit, ku mundeshin. Partizanët e ballistët kishin kohë që shiheshin vëngër midis tyre, megjithatë ende nuk ishin kacafytur me armë, veç me llafe e deklarata, si kaposhët që i fryhen shoku-shokut…
Befas boshllëkun e ushtrisë së kapitulluar italiane e mbushën forcat gjermane. Krahinën e pushtuan rishtas flakët e luftës. Atë periudhë Didini ishte bashkuar me forcat partizane të Konispolit, madje mori pjesë në luftimet e Qafëbotës për të penguar ardhjen e gjermanëve prej kufirit me Greqinë. Mirëpo sikur nuk e ndiente veten të lirë në radhët partizane. Komandonin ca karrieristë e servilë të Komandës së lartë. Ata që kurrë nuk ishin dalluar nëpër luftime. Mund të ngatërroheshe për një fjalë goje me ta dhe papritmas mund të gjendeshe përpara togës së pushkatimit. Për të tillë drejtues, të cilët ëndërronin për të grabitur pasuritë e të tjerëve mbas luftës, nuk kishte asnjë vlerë trimëria, meritat nëpër beteja… Ishin këto disa nga shkaqet që e kishin shtyrë Haki Rushitin, themeluesin e çetës "Çamëria", i cili e kishte fituar të drejtën për të komanduar me trimërinë dhe mençurinë e tij, të bashkohej me çetën e Ballit. Shembullin e tij e ndoqën edhe shumë prej burrave më të zotë të Krahinës…
Një mbasdite Didini u kthye në shtëpi për të marrë ushqime dhe veshje për dimrin që po afronte. Ende pa u çlodhur mirë, i folën dajua dhe miqtë e tij dhe ia prishën mendjen të bashkohej me çetën e Ballit. Dhe Didini nuk priti t'i luteshin. Po atë mbrëmje u regjistrua në radhët e nacionalistëve dhe sikur e ndjeu veten të lirë, larg urdhrave të kota që më shumë të fyenin se sa të prinin. Sipas tij lufta bëhej me breshëri plumbash dhe jo me breshëri fjalësh, prandaj zgjodhi si armën më të pëlqyeshme një mitraloz të ri. Ishte dalluar si mitralier i guximshëm në luftimet e mëparshme, madje kishte ngjallur edhe zilinë e të tjerëve...
Çeta e Ballit, me 125 burra, të nesërmen mori rrugën për në fshatin Pandalejmon, matanë lumit Pavël. Thuhej se do të organizonin një kuvend të përbashkët me forcat partizane, për të zbutur mosmarrëveshjet dhe mëritë dhe për të vendosur për fatin e mëtejshëm të krahinës së Çamërisë të ripushtuar prej gjermanëve. Didini dhe miqtë e tij mendonin se do të zboheshin më lehtë forcat e armikut nëse do të mirëkuptoheshin partizanë e nacionalistë. Në fund të fundit, ishin djemtë e një krahine, shumica farefisni dhe miqësi midis tyre, kështu që s'kishte arsye pse të mos bashkoheshin, pavarësisht nga pikëpamjet e ndryshme në programe për qeverisjen e vendit, mbas çllrimit...
Fundvjeshta e vitit 1943 qëlloi e lagësht, me ca shira të imtë, të bezdisshëm si pagjumësia e pleqve! Lumi ishte fryrë dhe ujërat e tij të verdha që rridhnin tëposhtë, dallgë-dallgë, gati sa nuk dilnin prej shtratit për të përmbytur arat me të mbjellat e pakta. Vështirë të gjendej vau për të kaluar matanë, megjithatë, pas shumë peripecish, u gjet një shteg, aty ku zgjerohej më shumë shtrati dhe rrjedha pothuajse nuk ndihej. Burrat e çetës u lidhën vargan. Uji u vinte gjer në sqetulla, zhavorri u rrëshqiste poshtë këmbëve, megjithatë e kaluan lumin…
Në Pandalejmon mbërritën ndaj të ngrysur. Shumica e tyre kishin farefis, krushqi e miqësi, në atë fshat dhe ishin të mirëpritur. Mirëpo, ende pa u shpërndarë prej asaj ndalese të vogël, në një rrah me ullinj, në të hyrë të fshatit, çuditërisht, u derdhën mbi ta batare të shumta krismash. Plumbat vinin nga të gjitha anët. Çeta e humbi toruan dhe njerëzit, ashtu çrregullthi, u rrokullisën sa andej këndej dhe u strukën nëpër trungjet e ullinjve, pas gëmushave, gropëzave e sukave të përbaltura, ku mund t'u shpëtonin plumbave që binin si breshër…
Didini, gjakftohtë si përherë, u ngjesh rrufeshëm pas një shkëmbi, ngriti mitralozin dhe, një copëherë, ashtu tymtas, zuri të vrojtonte. Tutje, në një rreze gati njëqind metra, mundi të dallojë siluetat e partizanëve. Ata shfrytëzonin më së miri lartësitë e kodrave që e qarkonin rrahun në trajtë patkoi. Duhet të ishte një forcë e madhe me më shumë se njëmijë burra, që i kishte sulmuar kaq pabesisht, duke shfrytëzuar terrenin dhe motin e keq. Partizanët shquheshin për sulmet e befta në terrene të vështira e të panjohura për armikun. Por, në këtë rast, nuk kishin të bënin me një armik të madh, si batalionet gjermane, po me një çetë të vogël nacionalistësh, me vëllezërit e tyre të përgatitur për një kuvend miqësor dhe jo për t'u bërë therorët e atij kurthi makabër...
Didini ndjeu rënkimet e të plagosurve të parë dhe i dhembi thellë në shpirt. Iu errën sytë. O Zot, ç'djall i zi do t'i kishte pushtuar shpirtërat e atyre njerëzve që qëllonin kaq egërisht mbi vëllezërit e tyre?! Ç'fuqi e skëterrshme i drejtonte ato qindra armë që villnin zjarr e plumba kundër një grupi paqedashës, të mbledhur ashtu krruspull në atë lug vdekjendjellës?!…
S'priti më gjatë. E shtrëngoi fort e fort mitralozin dhe ashtu kuturu i mëshoi këmbëzës në drejtim të faqes së kodrave. E mblodhën veten edhe shumë prej shokëve përqark dhe, sakaq, lugu shungulloi prej krismave. U dendësuan të shtënat edhe prej kundërshtarëve. Ishte i papërballueshëm zjarri i armëve partizane, gati dhjetë herë më i fuqishëm. Me sa duket, nacionalistët i priste vdekja në atë rrah...
Befas dora e Zotit e mveshi çuditërisht vendin me një vello mjegulle të dendur dhe sikur e solli më shpejt errësirën në atë mbrëmje. Lugu u mbulua prej një terri xëk në sy. Komanda e çetës së Ballit dha urdhër për të çarë rrethimin. Të tërhiqeshin, duke shfrytëzuar errësirën, sepse, po t'i gjente aty mëngjesi, me atë pak municion që kishin, nuk do t'i shpëtonin dot vdekjes…
Didini i mëshoi edhe më fort mitralozit për të mbuluar tërheqjen e shokëve, në drejtim të grykës së përroit, tëposhtë fshatit. Kaloi një copëherë ashtu me të shtëna të pandërprera…
Betas ndjeu një kafshim në brinjë. Iu duk sikur e gllabëruan një palë dhëmbë të fuqishëm që i copëtonin mushkërinë. Vuri dorën mbi atë dhembje dhe ndjeu një lagështirë të vakët. I preku gishtat me majën e gjuhës dhe shija e athët e gjakut sikur e dehu të tërin. Dhembja po i shtohej… Krismat përqak kishin heshtur… Ndoshta ishin tërhequr shokët dhe kundërshtarët, duke shfrytëzuar këtë tërheqje, e kishin qëlluar…
Mendimi se po e hanin pas shpine, e nxehu keqas. E dendësoi breshërimën e mitralozit, por befas arma ngeci. Shiriti ishte bosh. I kishin mbaruar fishekët…
E flaku tutje mitralozin, nxori koburen dhe, megjithëse dhembja në brinjë sikur ia thëthinte tërë trupin dhe ia mpakte fuqinë, zuri të rrëshqiste, përlart kodrave, ulli më ulli, drejt fshatit. Kishin pushuar edhe krismat e partizanëve dhe ndjeheshin zëra dhe të qeshura tallëse. Lavdëroheshin për fitoren…
- Kontrolloni me kujdes zonën, mbase e mbërtheni ndonjërin të gjallë, - porosiste një zë i vrazhdë.
Siluetat e partizanëve, gëmushë më gëmushë, zbrisnin drejt lugut. Didini mezi merrte frymë prej plagës. Kishte humbur shumë gjak. Ashtu i drobitur u struk midis një shkurreje të madhe të mbuluar prej rrjetës së kulperës. Nuk dëshironte të binte rob në duart e tyre…
- Kontrolloni mirë për atë mitralierin, do ta rrjep të gjallë! - ulërinte zëngjiruri.
Para gëmushës rrëshqitën tri-katër silueta. Didini shtrëngoi dhëmbët. Të shtinte kundër tyre apo?... Jo! Kurrsesi jo!… Ai nuk ishte vrasës… E ç’faj i kishin ata djem nënash?!… Vrasësit ishin ata të komandës... Ai, zëngjiruri, që jepte urdhra të përçartura!... Që përdhoste idelat e shenjta të luftës partizane... Që nëpërkëmbte atdhetarinë e partizanëve të thjeshtë paqedashës në emër të ideve komuniste... Që ndillte gjakderdhje e përçarje, si të ishte pushtues e jo shqiptar... Siluetat humbën nëpër natë. Pastaj zotëroi heshtja...
Didini bëri të lëvizte e nuk lëvizi dot. Një lloj përgjumjeje e sikletshme e kapëllonte të tërin. Qepallat i rëndonin si dy male. Si Saraqini e Mëllezi… Kishte bredhur tërë shpellat dhe skutat e atyre dy maleve, në gjurmë të foleve të thëllëzave dhe të pëllumbave të egër. Kishte pirë ujin e grumbulluar në prehërin e shkëmbinjve të tyre dhe ishte flladitur nëpër hijet e lisave e stan më stan… Dhe ja, tashmë, sikur të donin të hakmerreshin ata dy male e rëndonin keqas… Po Didini nuk jepej… Zuri të kacafytej me malet… Njërin arriti ta vinte poshtë vetes. Mëllezin… Kapërceu sipër tij dhe zbriti poshtë në fshatin Markat, tek motër Rehua… Në fakt, e kishte kushërirë të parë, po ai, meqenëse duheshin shumë, e thërriste motër… Tekefundit, motër është edhe kushërira e parë. Mjafton zemra e mirë… Rehoja e priti gjithë mall… Çuditërisht, seç kish një pamje tjetër në fytyrë!… Sikur kishte ndryshuar… Sikur i ngjante nënës së Didinit… Po nëna e tij kishte vdekur?!...
-Jo, jam gjallë! Jam gjallë për ty… Ja ku më ke, - pëshpëriti nëna. - Dua që ti të martohesh… Mjaft u rropate i vetmuar udhëve të botës. Ta kemi gjetur edhe nusen… Shtëpia, fisi presin trashëgimtarin tënd!…
- Patjetër nënë, patjetër! - mërmërinte Didini, duke lëshuar veten në prehërin e saj, si dikur në fëmijërinë e herëshme…
Dhe ashtu në prehërin e nënës e zuri gjumi... Kur hapi sytë ishte gdhirë… E pa veten të strukur midis litarëve të kulperës… Mëngjesi rigonte një shi të imtë… Bënte ftohtë, shumë ftohtë, aq sa Didini nuk e ndiente trupin… Ishte përlyer me baltë e gjak… Bëri të lëvizte dhe mezi rrëshqiti paksa… Mori frymë, thellë-thellë, si për të mbledhur forcat dhe u rrokullis disa metra më poshtë nga ku mund të shihte rreth e rrotull… Pak më tej dallohej udha që të ngjiste në fshat…
Befas u ndien gjurmët e një kafshe ngarkese. Didini u struk në përgjim. Priti një hop… Në bërrylin e udhës u duk krushku i familjes së tij që zbriste me mushkën përdore… Sikur e solli Zoti!... Didini e thirri në emër.
Krushku u ndal. Pastaj u afrua… Kur pa Didinin, ashtu të përgjakur, u lemerit. E rrëmbeu në krahë dhe e vendosi mbi mushkë, pastaj e mbështolli mirë e mirë me një batanije leshi dhe ndërroi udhë…
- Të kanë katandisur sikur të kanë ngrënë qentë e fshatit, vëlla!… Janë kudo… Mburren, maskarenjtë! - shfryu krushku teksa u ndal diku dhe e rregulloi më mirë për të mos u rrëzuar prej samarit të mushkës…
Didini dëgjonte shfrymjet e krushkut, por fjalët i hynin në veshë si përçartje… Ethet e forta gati ia kishin paralizuar tërë shqisat...
Krushku qëndroi te porta e shtëpisë. Ndaloi edhe troku i mushkës.
- Qenka kthyer ai, malukati, vëllai im i vogël, partizani. Po ia ndiej zërin horrit! - shfryu rishtas dhe ndërroi udhën në drejtim të kasolles së dhive.
Ndërkohë u dha në derë partizani.
- Ej, vëllaçko, ç'e ke atë?! - thirri ai, duke u afruar.
- Sikter, shiko hallet e tua, ti! Mos fut hundët në punët e mia! - iu hakërrua vëllai i madh.
- Pa shiko, shiko kush na qenka! Krushku ynë, mitralieri i Ballit! - u zgërdhi partizani, që guxoi e zbuloi trupin gati të pajetë të Didinit…
- Thyej qafën! Mos e prek me dorë! - hungëroi vëllai i madh.
- Oho, si qenka katandisur, për në spital. Ma ler mua, vëllaçko! Nuk e ka vendin këtu, ky! - iu gërmush me cinizëm partizani të vëllait dhe i rrëmbeu kapistallin për dore, duke e shtyrë tutje, me gjithë fuqinë…
U kacafytën një hop… Didini e dëgjonte zënkën e tyre, ashtu përgjumësh… Vëllai i madh mallkonte të voglin… Miku kish nevojë për ndihmë dhe jo për ta prerë në besë… Duhej ndihmuar sa pa u vdekur në duar… Nuk duhej të bënin gjynah!... Nuk kishte vend për pendesë më vonë...
Didini hovi përpjetë i llahtarisur...
- Mos, mos lëviz! - i bërtiti një vajzë bionde, parakrahu i së cilës i rëndoi në kraharor dhe e shtriu në shtrat.
…Në dorën tjetër i vezullonte një shiringë. Ç'donte ai në këtë dhomë me këtë aromë të çuditshme ilaçesh, që të kujtonte mjediset e një spitali?!… Po kjo vajzë, pothuajse moshatare me të, e veshur me uniformë ushtarake, që e urdhëronte të rrinte shtrirë për ta shpuar me atë dreq gjilpëre, që shtrëngonte në njërën dorë, ndërsa me tjetrën nuk e lejonte të ngrihej?… Ashtu, instiktivisht, iu bind më shumë vështrimit të saj që buronte një dritë të veçantë me dhembshuri prej nëne dhe motre… Në atë vështrim vajzëror ndihej përkujdesja e një njeriu, zemra e të cilit të shpreh atë që s’e shprehin dot kurrë fjalët…
- Nuk thua shyqyr që ia hodhe së keqes, por më shtyn si demi i egër i lidhur me litarë, - tha me të qeshur vajza dhe, pasi e rrotulloi paksa, ia nguli lehtas gjilpërën në tule…
Didini rënkoi prej një të therme që i përshkoi brinjën e djathtë…
- More, po ç'është kështu me ju, u bëni ballë plumbave, kur u ngulen thellë e më thellë në trup për t'ju rrëmbyer shpirtin, dhe i trembeni një gjilpëre, që ua rikthen jetën?!… Hajde, mbulohu mirë tani dhe gjumë, se edhe pak ditë dhe s'do të dallohesh prej atyre që janë shëndoshë e mirë, - e këshilloi vajza…
Ajo ia rregulloi batanijet ngjeshuras me trupin. I fshiu djersët prej ballit dhe pastaj iu drejtua krevatit tjetër ku rënkonte një i moshuar…
Didini kuptoi se kishte përfunduar në një spital, po se ku, nuk dinte ç'të thoshte… Një spital i rëndomtë me dhoma të vogla e të lyera keq, si të një shtëpie fshati… Rrotulloi sytë dhe në tryezën aty pranë i zunë sytë një kapele me yll, kurse prej derës gjysmë të hapur dalloi në korridor profilin e një partizani, që rrinte mendueshëm mbështetur pas murit me një belxhik mbi tytën e të cilit kishte vendosur parakrahun… Ishte i veshur me një kapotë të vjetër ushtarake angleze… Përmes dritares së vogël me hekura dalloi majëmalin me borë...
Sakaq u bë esëll sikur ta kishte zvarritur dikush lakuriq nëpër truallin e mbuluar me një shtresë të trashë bore… Ndodhej në spitalin partizan të Theollogos!… Po si dreqin kishte përfunduar aty, në atë spital, midis majëmaleve, ku tashmë kishin filluar borat e para?!… Rob i partizanëve ai që gjithë jetën kishte bredhur i lirë, si kaprolli i maleve përqark?!… I theri në zemër mendimi se dikush e kishte tradhtuar... E kishin shitur, ndërkohë që ai, i plagosur rëndë, kishte humbur vetëdijen…
Po sa kohë kishte në këtë dreq spitali, në gjendje agonie? As i gjallë e as i vdekur! Dhe kush pa! Ai që me fizikun e tij e çonte hopa, kaliqafë, gomarin më të fuqishëm të fshatit, si të ishte qingj i sapolerë dhe jo kafshë e madhe, që i kalonte 150 kilet… E kishin tradhtuar, të pabesët!…
Iu mblodh një lëmsh në fyt dhe ishte gati të qante si fëmijë prej inatit… Si ia kishin punuar kështu?!…
Vajza partizane, infermiere, iu kthye rishtas e buzëqeshur. Dukej shpirt njeriu. Seç i tha, po Didini i përhumbur ende nuk po mësohej dot me idenë e tradhtisë… Kishte dashur të mbështetej te miqtë e vet dhe ata e kishin shitur si të kishte qenë skllav e jo njeri, si të ishte kafshë e i duhej dikujt për ta therur për kurban… O Zot!… Edhe kurban mund ta bënin, pas tërë atij shkëmbimi zjarri, midis partizanëve dhe nacionalistëve… Po kjo infermiere si sillej kaq mirë me të, si të ishte një partizan i plagosur dhe jo kundërshtar i saj?…
- Ke gati një javë në gjendje kome, pa shpresa jete. Të kanë qëlluar nga mbrapa. Plumbi të ka thyer një brinjë, ka prekur lehtas mushkërinë dhe ka fluturuar tutje. Plaga ishte e rëndë dhe kishe humbur shumë gjak. Ia hodhe se paske gëzuar shëndet të mirë më parë, - e sqaroi vajza, megjithëse Didini nuk e kishte pyetur.
Ajo, përkundrazi, sikur ia lexonte tërë mendimet. Ndoshta ishte mosha e njëjtë që i afronte… Ndoshta vajza kishte qëlluar shpirtdhembshur a ku ta dish?!...
Didini e vështronte ashtu përhumbtas dhe nuk fliste… Vajza buzëqeshi prapë, si për t'i dhënë zemër, ngriti supet dhe u largua lehtas... Sikur ia zbuti disi zemrën përkujdesi i partizanes së re, megjithatë parandjenja e së keqes nuk i shqitej… E kishin tradhtuar njëherë, çdo gjë mund të prisje prej komandës komuniste!...
Edhe komanda e tyre seç kishte ca kokëshkretë… Ca ballistë të trashë, që e urrenin verbërisht vegjëlinë e lidhur pas idesë komuniste... Po e tepronin të dyja palët, me sa ia priste mendja atij, sepse në vend të flitej për bashkim vëllazëror, pa dallim feje, krahine e ideje, kundër armikut, siç u trumbetua me të madhe në fillimet e luftës, po nxitej hasmëri midis të pasurve e të varfërve… Të varfërit tashmë kishin filluar të lakmonin pasuritë e më të fuqishmëve që i kishin trashëguar dhe mbrojtur brez pas brezi bashkë me truallin e këtij vendi përherë të rrezikuar… Të pasurit, vetëkuptohet, nuk mund t’ua falnin pasuritë varfanjakëve dhe…
Tanimë nuk kishte kthim mbrapa… Kishte krisur pushka e vëllavrasjes dhe nuk i dihej fundit… Didinit, tashmë, nuk i mbetej tjetër veçse ta bënte zemrën gur para çdo të papriture… Mbase ishte thjesht pasojë e trurit të stërlodhur ajo parandjenjë e keqe… Mbase do të silleshin njerëzisht me të… Nuk dinte t'i kishte shkaktuar vuajtje as edhe një mize, në jetën e vet dhe jo më njerëzve… Në fund të fundit, kishte luftuar për t'u vetëmbrojtur… Ishin partizanët ata që e provokuan atë betejë dhe jo nacionallstët… Jeta ishte mbrojtur prej vdekjes dhe për këtë ta dënonin?!… A nuk ishte diçka absurde?!… Mbase kujdeseshin për t'i shpëtuar jetën dhe e linin të lirë!… Mbase e shëndoshnin si dashin para kurbanit...
- Le të bëhet ç'është e shkruar. Dorës së fatit askush nuk i shpëton dot, - e qetësoi veten më në fund Didini, për të përballuar me qetësinë shpirtërore dhembjet që shkaktonte plaga ende e pashëruar.
Në derë u dha një mesoburrë me një fytyrë të tretur, si prej asaj dritës së keqe që i buronte nga sytë. Sy me vështrim të ngulët, si të një gjarpri, që ka ngritur kryet dhe fërshëllen i gatshëm për t'u i hedhur përsipër presë që ka përpara. Kasketa, me një yll të kuq të shpëlarë, i kishte shkarë paksa anash dhe sikur e bënte edhe më armiqësore atë fytyrë vrarëlie, me mollëza të dala. Ishte mbështjellë me një kapotë të vjetër ushtarake italiane dhe dridhej si prej një zjarrmie të brendshme. Pas tij vinte burri i moshuar me kapotën e vjetër angleze dhe me belxhik në dorë. Duhej të ishte një fshatar babaxhan, prej atyre që bëjnë ç'i urdhërojnë të zotët.
- Ky është ai, ai i Pandalejmonit... shoku komandant, - belbëzoi partizani me belxhik në dorë.
- Ky, pra, na qenka ai trimi?! - theksoi me cinizëm komandanti partizan dhe u afrua me sy vështrimngulët në bebëzat e syve të Didinit, si të donte t'i hynte në të fshehtat e shpirtit.
- Mbaka erë cjap! - i tha vetes Didini dhe e mënjanoi fytyrën me neveri për t'i shpëtuar duhmës që të provokonte të vjellët.
- Infermierja mendon se plaga po shërohet dhe se e paska mbledhur veten ky djalë, i shpëtoi vdekjes, shoku Pisha, - u ndie rishtas partizani babaxhan.
- E shoh, e shoh që s'iu dridhka bebja e syrit, - nënqeshi dhelpërisht komandant Pisha dhe, me vështrimin tinëzar, përgjonte bebet e syve të Didinit.
- Më shkuli zorrët me këtë erë prej cjapi të ndyrë! - murmuroi Didini dhe mbajti pezull frymëmarrjen për të mënjanuar kutërbimin e kundërshtarit, ndërkohë që ia nguli sytë me të njëjtin vështrim përçmues, si të donte t'i thoshte: "Nuk më trembët dot me pushkët tuaja, ç'më gudulis atëherë me këtë shikim qesharak?!"...
Didini kishte dëgjuar se "Pisha" ishte pseudonimi i njërit prej komandantëve partizanë, i cili, siç flitej, ndryshe nga prijësit çamë, shquhej për vrazhdësi dhe pabesi. Madje ky ishte njëri prej drejtuesve që ishte bërë shkak i zënkave dhe përçarjes në batalionin partizan "Çamëria", duke këmbëngulur për t’i ndërruar emrin… Tashmë batalioni quhej "Thoma Lulo" dhe kjo ishte me dashje a padashje padrejtësi për Çamërinë… Mbase pas këtij veprimi fshihej mendja djallëzore e grekut që u ka dashur të keqen çamëve në jetë të jetëve, siç thoshnin më të mençurit e krahinës…
Dhe ja ku e kishte përpara, si shembëlltyrë të djallit apo si një kokudh që ishte ngritur prej varrit…
Pisha, si t'ia kishte kuptuar mendimet, rrudhi fytyrën, lidhi duart mbrapa dhe, ashtu gjysmë i përkulur siç ishte, në po atë pozë, me vështrimin gjithë vrer, psherëtiu një fije, me një keqardhje të shtirur, pastaj tha:
- Do t'i kishim shkuar të gjithë në hell ata lepujt tuaj, të mos na kishte penguar ai mitralozi yt, mor djalë. Duhet të ta dinë për nder në këtë e në atë jetë, se i paske shpëtuar… Nuk u treguan as burra... Ia mbathën dhe të lanë vetëm, të plagosur...
- Paburrëria ju takon juve! Na ftuat si miq dhe na pretë në besë, - e ndërpreu Didini qetas...
- Ashtu mendon ti, mor djalë? Besoj se nuk të solli paburrëria jonë në këtë spital? Nuk të braktisëm ne apo jo? Përkundrazi, të shpëtuam jetën... Pa ta shohim njëherë plagën, ktheje njëherë shpinën, besoj se do të jetë shëruar...
- Njëherë më qëlluat pas shpine, nuk ma do mendja se do ta përsërisni pabesinë tuaj, or komandant!… "Pishë" do të thotë dritë, kurse juve, përkundrazi, silleni sikur ju pëlqen mjegulla, errësira më shumë se drita… Si puna e ujkut… Bëjeni para syve të mi ç'keni ndërmend, o komandant Pisha! Qëllomë ballaz, të paktën, megjithëse nuk është ndonjë burrëri e madhe të vrasësh një të paarmatosur në shtrat, në lëngatë, - ia ktheu gjithë përbuzje Didini.
- Ashtu?! Pa të shohim njëherë sa të vlen burrëria, mor djalë! - tha Pisha dhe gjakftohtë i vuri tytën e kobures në ballë.
- Jepi, pra, çoje gjer në fund atë që ke nisur! - brofi Didini me të njëjtën gjakftohtësi, teksa parashihte vdekjen e vet në sytë e kundërshtarit.
- Epo të falat e mia atyre të botës tjetër, mor djalë, meqë qenke kaq trim! - hungëroi ujkthi Pisha dhe tërhoqi këmbëzën e kobures.
- Mos! Gjynah prej Zotit! - klithi i tmerruar partizani babaxhan, por zërin e tij e mbyti krisma e armës.
Ndërkaq trupi i Didinit hovi paksa, koka iu këput dhe u plandos mbi jastëkun e përgjakur. Gjaku që shpërtheu në ballë dhe pas kokës stërpiku trupin, çarçafët, batanijet dhe muret, kurse dy currila u shndërruan dalëngadalë në një pellg që i lëpinte flokët e zez dhe ia ngjiste pas këllëfit. Në buzë i kishte ngrirë buzëqeshja ironike, kurse sytë e pajetë vështronin ende në drejtim të vrasësit, si të donin ta fotografonin, me të gjitha detajet atë fytyrë kokudhi…
- Merreni! Flakeni diku në përrua! Le ta hanë korbat! Kockat e tij le t'i shpërndajnë egërsirat, poshtë e lart, ashtu pa varr! Gjeti ç'kërkonte. Nuk meritonte më shumë, ky djalë! Është tradhtar i Atdheut! - tha vrazhdas Pisha.
Futi koburen në këllëf dhe u largua si të mos kishte ndodhur asgjë…
Po si rrodhën ngjarjet me ritëm kaq lemeritës, me atë ritëm që karakterizon zakonisht të gjitha vdekjet e kobshme?!… Didini në fillim ndjeu në ballë ftohtësirën e armës, një tkurrje të lehtë të muskujve dhe një shpërthim që e mbyti në të dhjetat e sekondës "ah"-un e shpirtit të shkulur vetëtimthi prej trupit të tij…
Pastaj shpirti i çuditur, duke u vërtitur nëpër dhomë bashkë me shungullimën e krismës, si një gulsh i saj, vuri re trupin e pajetë… Prej syve të shuar sakaq rrodhën dy pika lot, njërin sy e mbushi një rrjedhë gjaku, që buronte, gulfa-gulfa, nga gropëza e zezë e hapur në ballë dhe, lot e gjak u përzien bashkë… Shpirti ende nuk e besonte dot se ishte shkulur njëherë e përgjithmonë nga rrënjët që e lidhnin me jetën e mëparshme të atij trupi tashmë të pajetë…
Gjaku dalëngadalë u mpiks si petalet e shkëputura prej një tufe lulëkuqesh të hedhura përmbi e përqark trupit…
Derdhi lotë partizania bionde, derdhi lotë edhe partizani babaxhan për djalin, që ia këputën jetën në lule të moshës siç këpusin, ashtu pa pikë dhembshurie, duar kriminale, gonxhe lulesh të rralla për t'i shkelur me këmbë… Trupin e pajetë e lanë lotët e tyre, sepse askush tjetër nuk iu ndodh pranë. Nuk iu ndodhën se askujt nuk ia priste mendja atë lloj vdekjeje të gatuar prej një truri, mekanizmin e të cilit do ta kishte zili edhe vetë kryedjalli i ferrit, kështu mendonte ato çaste Didini-shpirt, i cili parandiente se do të sfilitej gjatë në pragun midis jetës dhe vdekjes, para se ndokush të kujtohej për t'i ndërtuar një varr, për t'i vendosur një tufë lule, para se të hynte njëherë e përgjithmonë në parajsë...
Shiu u shndërrua në një breshër të furishëm. Tjegullat e çatisë plakë sokëllinin mbyturas dhe ajo trokëllimë ngjethëse i kujtonte Didinit-shpirt klithmat e pragvdekjes së një qenieje që po jep shpirt nën fshikujt e rrebeshit, i kujtonte ditëvdekjen e vet… Klithte shtëpia e vjetër sikur thërriste në ndihmë fatin për t'ia zgjatur edhe ca jetën, klithte edhe Didini për t'i shpëtuar fatalitetit, po askush s'i dëgjonte zërat e tyre… Dhembje e gurtë e memece ajo e shtëpisë, njëlloj edhe dhembja e tij...
Ndihej vetëm kërkëllima e breshërimës së natyrës, njëlloj si pesëdhjetë e ca vjet më parë...
Këputeshin e binin gjethet e ullinjve dhe shtëpia e moçme, nën atë shtjellë flutërzash të blerta që vërviteshin vërtikthi përqark saj, dukej se tkurrej edhe më shumë... Tkurrej edhe shpirti i Didinit nën plumbat kristalinë të qiellit të zi zemërak... E trishtonte mendimi se ende do të sillej në trekëndëshin fatal: Shalës-Pandalejmon-Theollogo...
Me sa dukej, paqja e premtuar ishte ende një trill...

Shefki Hysa

QAFA E BOTËS
Tregim

- Ja dhe Qafa e Botës, - tha befas shoqëruesi me gishtin në drejtim të horizontit.
- Ku, ku?! - u gjallërua refugjati i raskapitur nga të ecurit gjatë më këmbë.
- E shikon atë kodrën, që zgjatet si bisht i malit të Nartës, përballë nesh? Ajo është. Ndërtesa që duket është posta jonë kufitare, kurse matanë një përroi, midis asaj korijes me plepa a ekualipte, një Zot e merr vesh, zbardh posta e grekut. Rreth 150 metra larg njëra-tjetrës, në mos gabohem.
- Aq e vogël?! - u habit djali që, teksa e përpinte me sy hapësirën tutje, priste të shihte një lartësi mezi të kapërcyeshme dhe jo një qafë të rëndomtë apo më saktë një qafëz të mbuluar nga shkurret bregdetare, që kurrsesi s'ta tërhiqte vëmendjen në të parë.
- Pse ç'pandehe zotrote, të gjeje këtu Baba Tomorrin?!… E vogël vërtet ajo qafë, mor djalë, por e ka të madh namin. Vetëm ajo e di sa kokë njerëzish ka ngrënë... Unë tani e kam majtas udhën, atje lart rrëzë Saraqinit e kam stanin. Ti ngjitu njëherë lart në Konispol, te rrapi i pazarit, në qendër, dhe prit të bjerë nata që të shkasësh nëpër tela, pa të parë ushtarët tanë. Kështu bëjnë edhe shumë të tjerë si puna jote. Ose mba drejt luginës, Vasilikua quhet, mbase ke dëgjuar për të dhe zër ndonjë rrëzë sa të erret. Nuk kalohen ndryshe telat... Dhe të vaftë mbarë atje në botën e lirë! - e uroi bariu duke ia shtërnguar dorën fort si burri burrit.
Pastaj u rrotullua, vuri kërrabën kryqas pas qafës, përdrodhi llërët në të dhe ashtu si një shenjt i kryqëzuar, siç hyri dhe u larguar nga jeta e djalit, pa i dhënë të njohur.
Djali e ndoqi një copëherë me sy hapin e shkujdesur të atij dashamiri, mesoburrë babaxhan me një lloj mospërfillje të gdhendur në tiparet e fytyrës, ndaj jetës që e kishte kërrusur para kohe si shumicën e njerëzve të këtij vendi dhe seç ndjeu një farë keqardhje në vetvete, të shkaktuar ose prej ndarjes me të, ose prej vetmisë apo njëherësh nga të dyja. Vështrimin ia rrëmbeu rishtas Qafa e Botës.
- Sa e vogël dhe e famshme! - përsëriti me zë ai pa shpjeguar dot habinë që i zgjoi ky fakt…
Kishte dëgjuar qysh në fëmijërinë e tij për Qafën e Botës nga goja e muhaxhirëve çamë, bashkëlagjarë… Ata kishin zënë vend në qytetin e tij, siç i tregonin prindërit, aty nga mesi i vitit 1946, pas shumë plagëve të marra në Çamëri, pas tërë atyre peripecive prej Qafës së Botës e me radhë në tërë Shqipërinë e Jugut, ku kalonte udha e kërkimit të një strehe njerëzore. Kishte qenë Kepi i Shpresës së Mirë, bregu i shpëtimit, kjo Qafa e Botës, për çamët e djegur e të përndjekur, por edhe varrezë për një pjesë. Njëherësh qafë shprese dhe vdekjeje, djep-varr i ëndrrave dhe dëshirave njerëzore!… Qafë Bota!… S'dihej se kur dhe çfarë kishte pasur parasysh ai dikushi që i vuri këtë emër ngjallës kureshtjeje. Vetë shprehja, në kuptimin e parë, të shtyn të përfytyrosh një nga pikat më të larta të botës sonë, pikërisht qafën e saj, nëse do ta personifikosh atë, pak a shumë në trajtën e një qenieje gjigante me tipare njerëzore. Imagjinata e ndezur të shpie gjer atje sa të hipësh kaliqafë botës dhe, duke tundur këmbët, të soditësh i kënaqur se ç'bëhet rreth e rrotull, nëpër të tjera botë. Si të ngopesh së kulloturi sytë, fare lehtë, me flatrat e fantazisë, mund të bësh edhe një shëtitje përtej botës sonë dhe, si të velesh, duke shkuar qoftë edhe prapa diellit, rikthehesh në atdhe… Këtë përfytyrim i zgjonin djalit, në fëmijëri, kujtimet e çamëve… Me kalimin e viteve, Qafa e Botës, që kishte zënë vend në ndërgjegjen e tij, fitonte përmasa reale. Tashmë, me sytë e mendjes, shihte një qafë mali të lartë në kufi të dy botëve. Meqë bota jonë përshkruhej nga propaganda si streha e dritës dhe e lumturisë, duke u nisur edhe nga rrëfimet e çamëve për fatin e tyre tragjik, atje në Çamëri, djali-fëmijë përfytyronte skëterrën matanë Qafës së Botës. Pra, Qafa e Botës i ngjante njëfarësoj asaj portës së fshehtë të përrallës që lidh botën tonë me atë përtej varrit, të gjallët me të vdekurit…
Por tanimë raportet ishin përmbysur…
Instinktivisht, ndërsa tregimet për atë qafë i ngacmonin mendimin, u pri nëpër fushëtirën e Vasilikoit të mbjellë me grurë. Bimët ishin harlisur prej shëndetit, ndoshta të stimuluar edhe nga shirat e shumtë të marsit. Seç ndiente një lëngëzim, njëlloj buisjeje pranverore përbrenda tek çante përpara, parcelë më parcelë, si agronom. I lëvrinte e thekshme, në çdo qelizë, dëshira për një jetë siç i ka hije njeriut… Ah, sikur t'i ecte mbarë sa të kalonte nëpër klon e përmbi Qafë Botë!…
I hodhi një sy diellit. Edhe për pak e rrëzohej matanë maleve të perëndimit. Megjithatë, as që mund të bëhej fjalë për kalimin e kufirit pa rënë nata. Do të binte menjëherë në duar të rojeve. Tani Qafëbota dukej, pothuajse, me tërë relievin e saj. Sikur të zgjidhte përroin, t'u shmangej, sa më në perëndim të dyja postave, nëpër Qafë e matanë, drejt e në Çamëri?… Po, po! Vetëm se, siç e kishin porositur, mundësisht, t'u ruhej edhe fshatrave këndej lumit Kalama, për të mos rënë në duart e policisë greke që të kthente e të dorëzonte në postën shqiptare…
Po ky gardh, kaq i pleksur dhe i lartë?! Pëllëmbë e tela me gjemba të lidhur si rrjetë kurthesh nëpër tërë ato shtylla druri?!… Pra, ky na qenkësh kloni!… Si rrethimet e kampeve të përqendrimit, që i kish parë nëpër dokumentarët e filmat për Luftën e Dytë Botërore… As lepujt e egër nuk rrëshqasin dot në atë dendësi telash… Vështirë edhe iriqët gjëmbaçë, u çudit djali, pa guxuar t'i afrohej më shumë se dhjetë metra atij gardhi që të ngjethte mishtë…
- Thonë se ka edhe rrymë elektrike, - nëpërdhëmbi dhe ia nguli sytë si të hetonte se ku fshihej sekreti i fuqisë së atij "gogoli".
Qafa fillonte matanë telave e mbuluar nga shkurret e ferrat. Bari gjer në gju. I pashkelur prej vitesh ndoshta ai bar… Vetëm në faqen matanë përroit dallohej një udhëz zigzake e rrahur dhe e ngjeshur nga një mori gjurmësh që prej se largu të krijonte idenë se duhej të qenë të freskëta… Ndoshta nëpër atë truall kishte shkuar një pjesë e atij rrëmeti refugjatësh… Po si e kishin kapërcyer klonin?… Diku do t'i kishin prerë telat për të çelur atë shteg fatlumë… Mbase kishin sajuar jo një, por shumë shtigje nëpër atë çark vdekjeprurës…
U kot një hop, sa poshtë-lart, paralel me telat po nuk i zuri syri kund ndonjë të çarë. Si nuk i shkoi nëpër mend kjo dreq pengese?!…
Ah, sikur të kishte me vete një pincë a një darë, e zgjidhte në vend problemin!… Nuk do të kuturiste fare në kërkim të shtigjeve të shkelur prej të tjerëve…
Dalëngadalë po errej. Hijet e mbrëmjes sikur i shtonin edhe retë që aviteshin tinëz prej jugperëndimit.
- Krra, krra, krra! - u çorr befas një korb.
- Plaç! - shau me zë djali dhe ngriti kokën për të parë se nga erdhi kjo krakavitje që i gërvishi zemrën.
Një korb i madh vërtitej një të hedhur guri sipër tij.
- Krra, krra, krra! - krokati prapë ai dreq shpendi i zi dhe djalit iu duk se mund t'i ulej mbi kokë për ta gllabëruar.
- Krra, krra, krra!...
- Kokën, tënde, zogjtë e tu! - klithi djali i nxehur.
Një valë mornicash, si mizat e dheut nëpër udhën e tyre, i lëvrinin, nëpër shtyllën kurrizore dhe, herë-herë, i shpërndaheshin nëpër tërë trupin aq sa i shkaktonin ndjesinë e shqitjes së mishit nga kockat.
- Krra, krra, krra! - jehoi e tërë lugina.
Se nga kishin mbirë një re e tërë korbash që u bashkuan me të parin.
- Krra, krra, krra! - krokati edhe një trumbë që u ngrit nga shkurret matanë telave.
- Hëngërshi kokën tuaj, ishalla! - murmuriti djali i çuditur dhe njëherësh i frikësuar nga kjo dyndje që e lakmonte si të ishte kufomë.
- Krra, krra, krra (ne të ndjellim vdekjen, ne s'bëjmë shaka)! - këmbëngulte kori gjëmëzi.
Djali i vështronte si i shastisur.
- Krra, krra, krra (jemi korba kufomënjeringrënës, jemi gjëmëhata)! - vazhdonte avazin e vet ajo valle makabre.
- Krra, krra, krra (ty do të të hamë, ne s'dimë shaka)! - kumbonte krokama e shumëfishohej e shungullonte sipër veshëve të djalit.
- Pu, çfarë zogjsh tuhafë! - tha me vete, kur pa se nuk po i vinte asnjë e keqe nga ajo grindje e skëterrshme…
Bëri për lart, drejt Konispolit, midis gëmushave si për t’iu fshehur syrit të korbave. Ata, të njëjtin avaz, e shoqëronin… Aty për aty i shkoi mendja për keq… Po sikur ta pikasnin ushtarët? Ajo dreq krakavitje kushtruese alarmonte edhe të vdekurit e jo më të gjallët…
Vështroi me shqetësim faqen kundruall dhe përgjatë klonit. Dalloi shkaras, matanë telave, tutje një lëmi ferrash, dy ushtarë që po afroheshin me vështrimin nga loja ajrore e korbave dhe me automatikët në duar…
Zemra i rrahu me furi aq sa nuk kuptoi se e rrëzoi forca e goditjeve të saj apo shtytja e brendshme vetëmbrojtëse. U struk mirë e mirë si lepur midis barit ndën tendën e ferrave dhe mbajti frymën në përgjim… Zërat po afroheshin të shoqëruar nga kërcitja e degëzave të thara nën peshën e hapave.
- Krra, krra, krra! - herë largohej e herë afrohej krokama e korbave. Ushtarët qeshnin, gjë që e qetësoi në një farë mase të fshehurin.
- Budallenj zogj këta, edhe përrallat, edhe fabulat kështu i nxjerrin, - kukuriste zëri i ngjirur.
- Grindavecë që s'dinë gjë tjetër veç "krra, krra, krra". Po si shumë grinden sot, sikur kanë zbuluar ndonjë ngordhësirë, - pohoi zëri i hollë.
- Pa nuhate ajrin se mua më janë zënë hundët...
- Bar dhe lule vjen, asnjë aromë e keqe… Mbase ndiejnë lëvizjen e ndonjë egërsire..., - vërejti zëholli.
- I ndjell më tepër prania e njeriut korbat e Qafë Botës, - tha zëngjiruri me një ton që shprehte siguri.
- Prania e njeriut?! - u çudit zëholli.
- Po, ç’kujton ti?!… Ia dhanë krokamës sapo na panë… E ndiejnë erën e mishit të njeriut dhe xhindosen, si qen të tërbuar, korbat e këtushëm. Je i ri në postën tonë dhe ke për të mësuar shumë… Mbase që sonte...
Dhe ushtarit të vjetër iu kujtua ç'i kishin thënë më të vjetrit:
- Po të fillojë shiu do të shohësh se nëpër Qafë do të shpërthejnë vetvetiu dhjetëra e dhjetëra flakë që të kallin tmerrin. Thua se po të rrethojnë flamat e lugatët dhe pret, nga çasti në çast, të të ngulin kthetrat në grykë. Ka rrezik të shkallosh, po të jesh i vetëm në këtë Qafë në netë me shi… Ajo mori flakësh, që kërcejnë pupthi sa andej-këndej shkaktohet nga fosfori i eshtrave që zë e gjallërohet e vetëndizet flakë prej lagështirës… Shkurreve, midis ferrave dhe barit që mbulojnë këtë tokë, po të kërkosh, do të gjesh kockat dhe kafkat e shumë skeleteve njerëzore… Ngaherë kanë mbetur kufoma njerëzish të pavarrosur në këtë qafë. Por, siç thonë, muhaxhirët çamë, rreth vitit 1945, të përndjekur nga bandat greke, kanë lënë shumë të vdekur shtigjeve të kësaj qafe… Vdisnin të cfilitur nga plagët, sëmundjet, të ftohtit, uria dhe vuajtje që s'i percepton dot një mendje njeriu normal. Ashtu pa ndihmë dhe mbrojtje kruspulloseshin dhe jepnin shpirt, duke rënkuar, rrëzë kaçubeve dhe gëmushave… Njerëz të tjerë, të lemeritur, kapërcenin mbi kufoma të njohurish e të panjohurish, për të vdekur, ndoshta, që në kthesën e parë të atyre udhëzave të sapokrijuara nga shputat e këmbëve të përgjakura apo më tutje, në një lëndinëz a pranë një shkëmbi… Kaq shumë kufoma viktmash të pafajshme në pak ditë e javë!… Kutërbonte që larg, Qafa, prej mishit të prishur… Ajo erë e keqe i ndolli korbat kudo që ishin… Dhe u turrën ata si krimbat mbi ato kufoma të mjera… Lanë vetëm skeletet me eshtra të shpërndara e të ngatërruara me njëra-tjetrën gjithandej Qafës... Dalëngadalë mbiu bari dhe shkurret e reja… Qafa e Botës po i pranonte në gjirin e vet skeletet, u bë varri i tyre… Ndërkohë, korbat, që e mbushnin me krokamat e veta kobzeza këtë copë qiell, të mësuar me shijen e veçantë të mishit të njeriut, në pritje të të tjerave kufoma, që kurrë nuk i munguan kësaj Qafe, ngritën foletë nëpër shkuret e dendura dhe skutat e shkëmbinjve, pollën vezë dhe lindën brezni të reja zogjsh, gjithnjë e më të uritur, që u kërcënohen edhe të gjallëve, kur duken në këto anë…
Thashë se nuk i munguan kurrë kufomat kësaj Qafe!… Më dëgjo me vëmendje… Pas baticës së muhaxhirëve çamë, që iu sulën Qafë Botës, në kërkim të Qafëshpresës, Qafëndrrave të tyre, një pjesë edhe i gjetën ato nëpër truallin amtar shqiptar, erdhi një moment që solli mbylljen e kufijve shtetërorë... Atëherë maestrot e diktaturës e rrethuan gjithandej kufirin tokësor të Shqipërisë me këtë gardh të pakalueshëm; më të frikshëm se edhe vetë muri i madh e i famshëm kinez… Gardhi, doemos do të kalonte edhe pranë Qafëbotës… U mbyll porta e saj kufitare. Mirëpo njerëzit jo të gjithë janë të nënshtruar… Të rebeluarit vazhdimisht ia kthenin sytë Qafës. Dhe ajo seç ka një veti që i tërheq si me magji njerëzit. Ndoshta ngaqë rruga, që lidh banorët e Jugut me fqinjët, kalonte pikërisht mbi Qafën e Botës, qysh në kohëra që s'mbahen mend apo ku ta dish?!… Sidoqoftë Qafa ka një fuqi magjike, që i tërheq në çdo kohë njerëzit: herë përkëndej, e herë përandej… Thonë se i tërheq ashtu siç tërhiqnin sirenat e lashta detarët e Odisesë për t'i shndërruar në skelete… Edhe pse u ngrit kloni, edhe pse përshkohej nga rryma elektrike dhe ruhej pëllëmbë më pëllëmbë, me ushtarë dhe oficerë të regjimit komunist, njerëzit synonin verbërisht drejt Qafës, si fluturat drejt zjarrit… Dhe krismat e automatikëve jehonin netëve, plumbat bironin errësirën me dritëzën e trajektores së tyre, bironin edhe jetët e atyre që shkelnin rrëzë klonit… Njerëz që kanë mbetur sa herë si këmisha të përgjakura nëpër gjembat e këtyre telave… Dordolecë që shndërroheshin sakaq në simbolin e frikshëm të fuqisë paralizuese të gogolit të diktaturës… Dhe shumica ishin paqedashës, liridashës, si unë e si ti… Po i tërhiqte kjo e shkretë Qafë se, pakuptuar, bota e të gjallëve, e ëndrrave dhe e shpresave, që gjetën në fillim këtu muhaxhirët çamë, u metamorfozua në një botë ferri, ku ndiheshin rehat vetëm të vdekurit…
E kundërta ndodhi, ndërkaq, matanë Qafës, Skëterra i la vendin Parajsës… Dhe i joshte ajo Parajsë njerëzit që ndienin se po u vdiste shpirti në këtë vend… Dhe pranonin më mirë vdekjen fizike në Qafë të Botës ose shpëtimin matanë saj… Ndonjëri qëllonte që ia dilte mbanë dhe, vërtet, pas Qafës së Botës, gjente Qafën e Shpresave: atë Çamëri që dikur u përgjak dhe u shkretua nga banditët… Doemos të pashtershme pasuritë e saj…
- Përralla me mbret, fantazira popullore! - shqiptoi ushtari i ri sa mosbesues edhe i habitur nga rrëfimi i frymëzuar i shokut më të vjetër, që, mesa duket, ishte i mirinformuar për historikun e këtyre vendeve…
Nata kishte rënë me kohë, po refugjati i ngjeshur fort pas tokës, megjithëse ajo po ia akullonte trupin, nuk guxonte të lëvizte as gishtin. E ndanin a s’e ndanin dhjetë hapa nga ushtarët e ulur matanë telave… Donte s'donte dëgjonte edhe ai bisedën me vëmendje. E ndiente se thoshte të vërtetën zëngjiruri, sepse një pjesë të atij rrëfimi e kishte dëgjuar nga goja e çamëve fqinjë, banor i një pallati me ta...
- Ti nuk më beson?!… Ha, ha, ha! Po a e di, mor mik, se, vetëm para tre muajsh, këtu rrotull, në një natë me shi, u vranë pesë vetë?… Kasaphanë!… U përlyen edhe telat me gjakun dhe trutë e tyre… Një ushtar dhe katër civilë… Dhe të gjithë të pafajshëm… Ushtari në punë të vet, në shërbim, njëlloj si ne… Civilët, të një fisi e të një fshati, kishin marrë udhën që larg, me të vetmen dëshirë, të mos ia shihnin më sytë kurrë mjerimit të këtushëm, me padurimin përvëlues për të dalë sa më parë në botën e fqinjit… Ishin të varfër dhe, si gjithë të varfërit, i joshte mërgimi, udhët e botës, enigmat që ta ngacmojnë imagjinatën… Mbase ecnin me mendimin se do ta gjenin edhe ata dikur të Bukurën e Dheut, atë vend të mrekullueshëm e të dëshiruar për cilindo udhëtar, Eldoradon… Çdo njeri e ka në shpirtin e vet një "Eldorado"!… Dhe ku ta kish se nuk i buzëqesh një ditë?!… Mjaft të guxojë… Guxuan edhe ata, kur morën udhën e kufirit… Vëru faj, po deshe, në guximin e tyre!… Dhe e pësuan… U ngatërruan dhe u vranë me ushtarin… U përgjak edhe toka...
Thonë se shiu që binte nuk e la gjakun të mpiksej menjëherë. Një pjesë avulloi dhe i dha erës që frynte një shije të athët që të ngacmon gjer thellë në shpirt… Era, duke bartur gjithandej fantazmën e atij krimi, sikur e shumëfishoi me jehonën e vet tragjedinë, e dyndi madje edhe në skutat më të errëta të vetëdijes njerëzore… Në fillim, prej llahtarës dhe dhembjes, u rebeluan njerëzit e farefisit, pastaj tërë fshati e krahina… Morën udhën, shumica për në vendin e ngjarjes, t'i tërhiqnin vetë kufomat. Po njerëzit e qeverisë sonë, si të mençur që janë, i kishin nisur të vrarët sipër një karrocerie makine… Pa arkivole… Ashtu të përgjakur, të përbaltur, fytyrëcopëtuar nga plumbat… Vdekje e shëmtuar që pëlciste edhe gurin me pamjen e vet e jo më zemrat njerëzore, prej mishi e gjaku!… Të afërmit e kufomave dhe shoqëruesit u takuan në grykën e Bogazit… Jehoi edhe gryka nga klithmat e dhembjes e jo më gurmazet e atyre njerëzve… Një kacafytje tjetër derisa shoqëruesit ia mbathën… Në fshat vaji u bë gjëmë e gjëma revoltë… U shkul e tërë krahina me burra, gra e fëmijë, si zemërimi i një tufani të verbër, ndoshta me mendimin për të rrafshuar selinë e qeverisë atje në qytet. Mirëpo arriti e i doli së keqes përpara qeveria… E frenoi me forca të shumta turmën e rrëmbyer në një qafë, në hyrje të qytetit… U kthyen në fshat, varrosën të vrarët dhe u duk se do të mbyllej me kaq ajo plagë. Por ja që s'u mbyll, përkundrazi, zemërimi i fashitur në dukje, i rrëmbeu tërë banorët e Jugut… Dhe ishte pragu i vitit të ri… Si ta kishin bërë me fjalë, midis tyre, shumë familje, nga shumë krahina, lanë pa prekur sofrën e varfër të festës dhe, nëpër natë, si një rrjedhë e fuqishme dhembjeje e dëshpërimi, u drejtuan për në kufi. Prenë telat dhe përmes shtigjeve rendën matanë, në truallin e fqinjit… Nga halli… Gërryese ajo llavë e nxehtë njerëzore!… Në fillim netëve e më vonë edhe në mes të ditës, njerëzit e kalonin Qafën e Botës, pa u hyrë gjemb në këmbë. Askush s'guxonte t'i dilte përpara atij rrëmbimi njerëzor… Deshi s'deshi qeveria, e trembur për fatin e saj, përmes heshtjes, e ligjëroi atë kalim të paligjshëm kufitar… Po boshatisej vendi… Derdheshin njerëzit matanë kufirit si një rrjedhë e fuqishme gjaku nga trupi i kombit… Hemoragji e pandërprerë, kapitëse, vdekjeprurëse… Kanë kaluar kaq muaj dhe ende nuk po rresht ajo hemoragji… Tashmë anemik edhe trupi i Atdheut, doemos, si njerëzit e tij të paushqyer mirë… Dhe sa e vështirë t'ia ndalësh hemoragjinë anemikut!… Mjekët e dinë ç'heqin… Kurse qeveria jonë...
Po përsëritet tragjedia e muhaxhirëve çamë, këtu, në Qafë të Botës… Megjithëse thonë se historia përsëdytet në mënyrë komike, e vetmja gjë që mund të të shkaktojë një buzeqeshje të hidhur në këtë histori të re muhaxhirësh është ndoshta fakti se, ndërsa çamët i ndiqte i huaji, muhaxhirët e rinj, figadhes, siç i quan me përçmim greku, i ndjekin njerëzit tanë… Po, po njerëzit tanë kolltukofagë, siç i cilësojnë gazetat e opozitës!...
Edhe këto të pabesueshme të duken, or mik?!… Po skeletet e gjetura në kufi, pasi u shkri bora e janarit?… Po të tjerë që kanë dhënë shpirt të raskapitur prej rrugëtimit që nga thellësitë e vendit?… Madje edhe nga Veriu… E jepnin frymën e fundit të ngecur, ja, nëpër këta tela, që një ditë kanë për t'i përdorur ndoshta banorët Konispolit për hardhitë e tyre...
Edhe tani, që ne po bisedojmë, mund të ketë plot refugjatë përgjatë klonit që synojnë Qafën e Botës. Dhe kë do të ruajmë më parë ne në gjithë këtë hapësirë?!… Ndryshonte puna disa vite më parë: e ruante hija e frikës kufirin dhe jo shokët tanë. Njerëzit atëherë i përgjonte vdekja pas çdo shtylle të klonit, kurse sot... Jetojmë të tjera kohë, duhet ta bëjmë detyrën pa gjakderdhje… Vetëm t'i pengojmë njerëzit... Sa të mundemi...
Heshtje. Pastaj zëtrashi u kollit si për të pastruar zërin e këputur nga të folurit gjatë. U duk se do të thoshte edhe diçka, por nuk foli më. As zëholli...
Djali, me trupin gati të ngrirë e të sendëzuar prej firomës së të ftohtit, që buronte nga dheu dhe barërat e njoma, tërë makth, priste largimin e ushtarëve…
Retë ishin dendësuar dhe, sado që kishte dalë hëna, lart përmbi Konispol, prania e tyre e bënte dhe më të fantaksur natën… Lloj-lloj figurash të paqarta nga më të përçudnuarat sajonte mendja e lodhur e djalit e trazuar edhe nga të thënat e ushtarëve… Po ç'bënin ende atje?!…
Nuk i rrihej më. Lëvizi pak. Një shkarpë u thye nga rrotullimi në brinjë, por në veshët e djalit krisi si pushkë… Gati u zalis prej mendimit se ushtarët mund t'ia lëshonin me ndonjë breshëri plumbash…
- Dëgjove gjë zhurmë? - brofi zëri i hollë tingëllues.
- Jo. Megjithëse mua më janë zënë hundë e veshë prej rrufës… Veshët më uturijnë sikur po kalon ndonjë makinë aty tej, - tha zëri i ngjirur pa e prishur terezinë.
- Mbase më bënë veshët edhe mua, - u qetësua ushtari i ri, megjithatë e mbushi armën, aqsa krisma metalike e la gati pa frymë të fshehurin në ferra…
- Netët e marsit qenkan tmerrësisht të ftohta, këtu në Jug, dhe e merr kur të duash bronkon, në tërë këtë vesëtirë…
- E mira është të mos kemi shi, të lagurit kush e duron, pa të ftohtit i bëhet dermani, mbështillu mirë me kapotë dhe afrohu pas meje, rrëzë kaçubes, nuk të zë fare era, - e këshilloi zëngjiruri shokun.
- Shi?!… Pa shiko si iu mblodhën retë hënës! Pastaj ai rrethi a lëmi, quaje si të duash, që i rri si kurorë, është shenjë shiu, thonë pleqtë e anëve tona… Do të kemi patjetër shi! - vërejti i riu, me zë ankues.
Ushtari i vjetër nuk u dëgjua më. Nuk e zgjati as shoku. Refugjati i hodhi një sy qiellit ku mblidheshin retë. Hëna rrokullisej nëpër honet e reve si fytyra e ngrirë e një meiti. Frynte paksa Juga e ngarkuar me avuj shiu dhe e zbuste disi cingërimën therëse…
Koka i uturinte kurse qepallat i rëndonin si dy grila të hekurta dritaresh që mundohesh t'i mbash pezull me forcën e krahëve e s'i mban dot gjatë, sepse të mpihen muskujt, të dhembin edhe kockat… Njërën këmbë dhe një pjesë të trupit, sado që i fërkonte lehtësisht me dorë, nuk i ndiente më… Dridhej si degët dhe gjethet rrotull, si të kish hyrë në rezonancë me natyrën. Dhëmbët i kërcisnin… Krahu i majtë i mizëronte keqas, madje njëra prej atyre mizave, si të mos mjaftohej me pickimin e muskujve, i turrej hera-herës, edhe zemrës.
- Bërr, sa ftohtë! – belbëzoi.
U kruspullos edhe më. Ah, sikur të ndodhej ndonjë strehëz diku aty rrotull! Sa të ngrohej pakëz dhe të shpinte shtatin e mardhur. Dhe do ta kalonte fluturimthi Qafën e Botës… Mesa po shihte, jo fort mikpritëse ajo Qafë… Mos vallë i pëlqenin më shumë kurbanet se sa ata që shkelnin kalimthi sipër saj?!… Ec e zbuloja tekat, po të duash, Qafës së Botës!… Se si i tingëllonte ky emër në këto çaste që ia kishte vënë veshin truallit të saj për t'i dëgjuar pulsin… Diku duhet ta kishte edhe një zemër, kjo Qafë. A nuk ishte e vetmja në tërë globin tokësor me atë toponim enigmatik?… Mund të ketë plot qafa me emërat e djallit, ariut, ujkut, luanit e më the të thash, por nuk ekziston një e dytë, Qafëbotë!… Ndaj i lejohej gjithçka, qoftë edhe sikur të qe sajesë prej grumbullimi skeletesh...
Po ç'është ai zjarr atje në atë lirishtë?… Bari qoftë, kurbat a arixhi, në këtë gjendje që është katandisur njeriu, do të ma bëjë një vend pranë vetes, sikur edhe në zemër… Jam vetë trishtimi, zhgënjimi i dëshpëruar… Tashmë jam qerozi e jo fodulli… Ma bëni një vend, o njerëz të mirë, përndryshe, sa po të më shihni, ju pikoj në zemër, ndryhem aty i padukshëm, ulem këmbëkryq dhe s'do të më ndjeni… Vetëm se do t'ju angushtohet nga pak zemra, do t'ju tkurren disi paretet e saj së brendshmi… Mbase do të ndieni një farë bezdie dhe aq… Përpara!… Më prisni, o njerëz!... Më mjafton një fije bujarie, një fije zemër, as ujë, as bukë e kripë… Ou, pa shih, kush na qenka!… Bariu, miku im…
- Tungjatjeta, o shenjt, siç e shikon ta gjeta kasollen: ma bëj hallall, bezdinë.
- Bujrum, or djalë, për ty e paskam ndezur zjarrin. Në një yll e mora shkëndinë....
- Shenjti im, ma shkrifërove trupin, m'i lehtësoi vuajtjet zjarri yt qiellor...
- Nuk ma dëgjove këshillën, or djalë, se edhe zemrën do ta kishe të ngrohtë, plot me afshin përtëritës rinor... Do të hapeshin kanatë më kanatë portat e Qafëbotës dhe do të ta ndrinte udhën tënde ylli, që kurdoherë e ke ëndërruar… Ndiqe atë yll, larg, sa më larg kësaj Qafe, se edhe unë jam duke e ndjekur yllin tim... Sa më larg kësaj Qafe, or djalë, kjo është këshilla ime, - u ndie zëri i plakut, teksa po shndërrohej në një shtëllungë tymi që tretej nëpër natë…
- Do të ndjek edhe unë rrugën e tij! - ia befi zemra dhe, pa pyetur fare, fluturoi, si topth i zi, tutje në horizont…
- Oh, zemra, më iku zemra! - bërtiti djali dhe shpërtheu në lotë.
I rrodhën faqeve lotët, rrëke-rrëke, aq sa i qullën tërë trupin…
Donte t'i hapte sytë të shihte rrobat e lagura nga lotët, por qepallat ishin rrëzuar mbi njëra-tjetrën, qerpikët ishin ngatërruar dhe duhej një kohë e gjatë për t'i shpleksur... E ftohtë dhe e errët kasollja, duan hapur grilat ose do ta pres mëngjezin, kështu në terr, i thoshte një mendje, kurse tjetra e këshillonte të mos tundej vendit… Mjafton të frynte pak erë dhe do të ndizej jo një, por disa zjarre… Dhe vërtet ashtu po ndodhte… Le të ngrohej më mirë se sa të merrej me ato dreq grila... Po sikur t'i hap dritaret, të mbushet dhoma me dritë?… Sa më shumë zjarre dhe dritë!… U kap pas njërës perde… Edhe pak, edhe pak, por kësaj here rrëshqiti dhe u rrokullis, u rrokullis, u rrokullis...
Po rrokullisej edhe hëna sikur donte të mbërrinte para tij në Qafë… Rrokullisej dhe tringëllinte si monedhë ari… Një monedhë e madhe e madhe, sa një bukë prej misri të verdhë, si ato që gatuante nëna në fëmijërinë e tij… A sikur të vinte një çast dhe të zgjaste dorën për ta rrëmbyer hënën!… Flori i kulluar… Do ta këmbente në një bankë me tërë ato pare dhe do të ishte ndër më të pasurit e këtij dheu... Më shpejt, më shpejt, më shpejt, rrokullisu, o trup! Të mbërrijmë para hënës në Qafë... Ku ta dish, mbase na e zë dora në atë lartësi... Baltë?… Po shkel nëpër baltë?… Kaq shumë lotë të kenë pasur sytë e mi, sa përbaltën truallin përqark?!… Nuk shteruakan akoma këta lotë?!... Nuk po i than dot as zjarri?… Pa shih, tërë këto zjarre!… Hapi sytë!...
Qepallat liruan njëra-tjetrën dhe djali, si të sapozgjuarit nga një gjumë ethesh, tymthi, kuptoi se po binte shi dhe trupi i tij si një sfungjer e kishte thithur gjer në palcë të ftohtin, baltën, lagështirën... Ishte përpjekur dhe zhgërryer i tëri, megjithatë nuk po e shkulte dot trupin nga kthetrat e paralizës. Si pakuptuar ishte sendëzuar ajo masë mishi, gjaku dhe dejesh… Ja, pra, më në fund tek po metamorfozohej në një shkëmb përbri shkurreve të Qafë Botës… Një krushk i ngrirë i legjendave që s'do ta shihte më kurrë yllin që ëndërronte, matanë kësaj Qafe të përbindshme. Një shkëmb i pa jetë, i ftohtë… Ende jo i tëri… Ballin sikur e kishte pak të nxehtë… Mbase nga zjarret e ndezur rrotull tij… Vallëzonin zjarret… Zjarre që vallëzonin e s'të ngrohnin aspak… Se nuk do të ishte tjetërsuar qenia e tij, po ta kishin atë afsh jetëdhënës ata zjarre… Shiu ende nuk pushonte… Edhe hëna vallëzonte nëpër re...
Po ai?!… Ç'krushk i ngathët! I ngrirë! I ngurtë!… Diç regëtinte ende përbrenda asaj mase të ngurtësuar... Zemra!… E paskësh në vend zemrën! Dhe po i dhembte, po i qante, në vend të atyre syve gati pa jetë, ku luhateshin ca zjarre të verdhë në të blertë… Sikur e lëvizi paksa dorën, nguli gishtrinjtë nëpër një tufë bari, po dora kapi një send të fortë, të ngurtë si trupi i tij… Një copëz druri e lagësht që rrezëllinte dobët nën dritën e hënës… Nuk ishte dru... as gur, por... një eshtër… pjesëza e një skeleti…
I regëtiu prapë zemra kur arriti të mendonte se mund t'i kishte ngulur thonjtë në fyt ndonjë të pavarri… Përfytyroi rënkimin e fundit mërguar kushedi se kur prej atij skeleti dhe seç ndjeu një kërcitje… Diku përbrenda tij… Dhe u rrëzua… Në humbëtirën e pafundësisë...
Hëna e ndali rrokullisjen. Shiu kaloi tutje i tërhequr nga malet e Veriut së bashku me valën e reve. Natyra e larë, pas furisë së atij rrebeshi, shkëlqente dobët, duke përthyer rrezet hënore dhe e bënte më të tejdukshme natën…
Qafa e Botës, po ajo e mijëra e mijëra vjetëve të shkuara, edhe në këtë natë me një ndriçim të zbehtë argjendi. Mospërfillëse dhe enigmatike, paçka se një jetë u shua në prehërin e saj. Një jetë që as do ta ndërlikonte e as do ta zgjidhte memecërinë e saj…
Të nesërmen dikush do ta gjente kufomën, në mos korbat, që ende dremitnin skutave, do t'ia shtronin një copë herë gostisë dhe Qafa e Botës shurdhmemece do të merrte në inventarin e vet edhe një tjetër skelet…

Shefki Hysa